Dzidki, pewnie niejeden z Was słyszał legendę o niezwykle rozwiniętej cywilizacji z zaawansowanymi rozwiązaniami architektonicznymi oraz gospodarczymi. Podobno żyli tutaj ludzie o ogromnej wiedzy i znacznie bardziej rozwiniętej kulturze, niż w innych rejonach świata. Jednak pewnego dnia cała Atlantyda zatonęła w wyniku licznych trzęsień ziemi i wezbranych fal. Spekulowano, że zatonęła i znajduje się gdzieś w odmętach oceanu. W zaledwie jedną noc po całym lądzie nie było śladu. Początkowo legenda ta była przekazywana ustnie w rodzie ateńskiego męża stanu, Solona, który zasłyszał tą opowieść od egipskich kapłanów. Jako że pierwszą osobą, która spisała przekazy ustne o Atlantydzie był grecki filozof, Platon, nikt dokładniej nie wie, gdzie wcześniej tak dokładnie położona była Atlantyda, ale istnieje wiele spekulacji opartych na podstawie zatopionych ruin czy nawet pozostałości dawnych miast, które spoczywają na dnie oceanu w najrozmaitszych zakątkach globu.
Powstanie Atlantydy
Pierwszą osobą, która spisała przekazy ustne o zaginionym lądzie, Atlantydzie, był Platon. Bazował on na historiach ateńskich przekazywanych w rodzie Solona. Według nich Atlantyda była lądem, który nagle zniknął z powierzchni ziemi w tajemniczych okolicznościach i nigdy potem nie został odnaleziony. Prawdopodobnie ląd załamał się przez serię trzęsień ziemi, aby następnie zatonąć w morskich głębinach. Opisał on klęskę Atlantydy w dwóch dialogach, które nazywały się „Timaios” i „Kritiasz”. Według pierwszego z zapisów, Atlantyda była zamieszkana przez półludzi zrodzonych ze związku boga mórz i oceanów – Posejdona z ludzką kobietą – Kleito. Aby odseparować swoje dzieci z zakazanego związku, stworzył on ląd w postaci wyspy i nazwał Atlantydą początkowo sprawując nad nim pieczę, póki jego potomstwo nie usamodzielni się i nie zacznie rozwijać swojego lądu. Odciął ten ląd od pozostałej części świata i otoczył morzami, aby chronić swoje dzieci i tajemnicę z nimi związaną. Morza miały sprawić, że nikt obcy nie będzie miał wstępu na ląd z wyjątkiem jego mieszkańców oraz samego władcy mórz. Na środku wyspy stworzył tryskające wody ciepłe i lodowate, aby zapewnić mieszkańcom wszechstronne ich wykorzystanie podczas rozwijania wyspy, żeby niczego im nie brakowało.
Atlanci byli półbogami, którzy odziedziczyli więcej ludzkich cech, wyglądali jak ludzie, ale charakteryzowała ich większa, niż ludzka długość życia (nadal byli śmiertelni), bardziej symetryczne rysy twarzy oraz wszechstronna inteligencja, dzięki której z czasem chłonęli ogromne pokłady wiedzy wykorzystując je do budowy państwa-miasta na wyspie, które nazwali Atlas (od imienia pierwszego syna ze związku Posejdona z Kleito). Było to najpotężniejsze ze wszystkich istniejących miast, a swoją rozwiniętą gospodarką, kulturą i fortyfikacją przewyższało nawet Ateny. Za sprawą najstarszego dziecka, Atlasa, które jako pierwsze objęło tron, Atlantyda rozwijała się prężnie, zaś sam władca był mężny i prawy. Lud Atlantów wznosił liczne świątynie ku chwale Posejdona i zaawansowane, kolosalne posągi, które wyprzedzały swoją architekturą wszystkie znane kultury. Wznoszono liczne biblioteki, które zaopatrywano tak samo, jak w pozostałe dobra wyspę dzięki zatopionym przez Posejdona statkom kupców i bogatych osobistości. Sam władca mórz dostarczał swoim spragnionym wiedzy dzieciom wszelkiego rodzaju teksty kultury z całego świata, na podstawie których Atlanci szybko przyswajali nową wiedzę, rozwijali się, ulepszali architekturę, a nawet tworzyli nowe wynalazki, co sprawiło, że w końcu stali się najpotężniejszym ludem na całym świecie łącząc ze sobą wszystkie kultury, dzięki czemu przewyższyli każdy inny lud. Jednak niebawem los wspaniałego państwa-miasta miał spocząć na dnie morza wraz ze wszystkimi swoimi dobrodziejstwami i samymi Atlantami – nikt miał już nigdy nie opuścić lądu…
Zniknięcie Atlantydy
Wraz z gromadzeniem coraz większej ilości wiedzy, dóbr materialnych, rzadkich surowców, nasion i czego tylko dusze Atlantów zapragnęły, dzieci boga mórz i oceanów zaczęły pomału się zmieniać. Z istot niezwykle wrażliwych na piękno, sztukę i wiedzę, a także z pobożnego ludu, który czcił Posejdona za wszystkie otrzymywane dary, zaczęli się zmieniać w osoby wyrachowane, przepełnione dumą, pychą i poczuciem wyższości nad wszystkimi innymi ludami świata czując się od nich znacznie lepsi, a także coraz bardziej żądni wiedzy, którą mogliby wykorzystać do zawładnięcia światem. To wszystko sprawiło, że szczątkowe ilości boskiego pierwiastka zaczął zanikać w Atlantach i stawali się coraz bardziej ludzcy. Dzieci Posejdona i Kleito przygotowywali armię wyposażoną w zaawansowane technologicznie rozwiązania wyprzedzające resztę świata o wieki, dzięki czemu mogli sprostać każdemu innemu wojsku i objąć władanie w każdym kraju. Chociaż sam Posejdon myślał, że ukrył swoje potomstwo przed światem i udało mu się je chronić, poczynania Atlantów zwróciły uwagę samego Zeusa, który wcześniej nie zauważył ich istnienia do czasu, aż ci zaczęli budować w mieście fortyfikację i wyposażać ją w maszyny mogące zranić samych bogów. Władca Olimpu zauważył w ich sercach zadrę i brak poszanowania dla wiedzy jako czystej cnoty, dlatego postanowił ukarać Atlantów, zanim Ci wykorzystają dorobek wszystkich cywilizacji na świecie w złych celach. Sprowadził na Atlantydę serię klęsk.
Atlantyda zniknęła tak szybko, jak się pojawiła – w zaledwie jedną noc. Według zapisów Platona, Zeus zatopił ląd dzieci Posejdona pod osłoną nocy zsyłając na Atlantydę serię trzęsień ziemi połączonej z wezbranymi przez burzę wysokimi falami oraz wybuchem wulkanu znajdującego się na wyspie, co miało spowodować jej zatonięcie w głębinach oceanu, na dnie którego została pogrzebana najbardziej rozwinięta z ludzkich cywilizacji. Platon podejrzewał, że sami Atlanci jako jednostki śmiertelne stracili życie, ale szczątki dawnej cywilizacji łączącej wszystkie kultury świata nadal spoczywają na dnie morza i stanowić mogą wskazówkę do odtworzenia niezwykłych wynalazków czy rozwiązań archeologicznych, a nawet zapisanych kamiennych tabliczek z wiedzą z całego świata. Według Platona Atlantyda powstała ok. 11-12 tysięcy lat temu, zaś została zatopiona ok. 1200 r. p. n. e., chociaż ciężko jest do końca oszacować ostateczną datę jej zatonięcia.
Atlantyda Platona a inne starożytne teorie
Zapisy Platona o Atlantydzie były powszechnie uznawane wśród greckich filozofów. Pierwszym, który podważył istnienie Atlantydy był Arystoteles, sam uczeń Platona, który akurat do tej koncepcji podchodził bardzo sceptycznie i miał w zwyczaju często podważać jej prawdziwość twierdząc, że Platon wraz z Solonem wymyślili opowieść o Atlantydzie jako opowieść moralizatorską, która miała przestrzegać przed wykorzystywaniem wiedzy i nagromadzonych dóbr kulturowych w złych celach. Kolejną osobą, która podważyła platońską koncepcję Atlantydy był grecki geograf i podróżnik – Strabon. Wieść o Atlantydzie dotarła aż do Rzymu, gdzie pojawiły się kolejne sceptyczne zapiski – tym razem rzymskiego przyrodnika, Pliniusza. Warto jednak podkreślić, że ze względu na autorytet Platona w tamtym czasie niewiele osób podważało jego koncepcje, także wieść o Atlantydzie szybko rozniosła się po świecie zyskując rozgłos. W starożytności bardzo niewiele osób poddawało w wątpliwość istnienie Atlantydy, więc jej historia była chętnie powielana w dziełach innych uczonych z różnych królestw.
Koncepcja Atlantydy w badaniach mezoamerykańskich
W trakcie epoki Wielkich Odkryć Geograficznych w XV i XVI wieku wielu uczonych powróciło do koncepcji Atlantydy ze względu na odkrywane nowe lądy. Podejrzewano, że mogły być one zaginioną cywilizacją, która wynurzyła się spod powierzchni morza. Z czasem zainteresowanie środowisk naukowych wraz z nowymi odkryciami i mapami sporządzonymi na podstawie opisów Platona słabło, również ze względu na to, że nie odnaleziono okrągłej fortyfikacji tworzącej państwo-miasto Atlas, przez co teorię tą wykluczono całkowicie. Temat Atlantydy powrócił pod koniec XIX wieku, kiedy to kilku mezoamerykańskich uczonych (poczynając od Charlesa Etienne Brasseur de Bourbourg, w tym Edwarda Herberta Thompsona i Augustusa Le Plongeona) wysunęło inne teorie, które mówiły o tym, że chociaż sama Atlantyda zatonęła, jej mieszkańcy ocaleli i zamieszkali nowy brzeg. Zwłaszcza podejrzewano o to Amerykę Południową po odkryciu wielu śladów cywilizacji Majów, Inków i Azteków, których architekturę interpretowano jako dzieło potomków Atlantów.
Teoria Atlantów jako następców Aryjczyków
Pod koniec XIX wieku idee dotyczące mitycznej natury Atlantydy zostały połączone z innymi mitami o zaginionym kontynencie, takimi jak Lemuria, przez popularne postacie okultyzmu i rosnącą popularność ruchu New Age. Helena Blavatsky, członkini ruchu New Age, napisała w swojej książce „The Secret Doctrine” wydaną w 1888 roku, że Atlanci byli bohaterami kulturowymi (w przeciwieństwie do Platona, który opisuje ich głównie jako zagrożenie militarne) i są czwartą „rasą korzeni”, następcą rasy aryjskiej. W XIX wieku Blavatsky dała impuls idei kontynentu atlantyckiego biegnącego przez środek Oceanu Atlantyckiego. Przedstawiła krótką historię jej mieszkańców, określiła położenie, czasy zatonięcia większej części kontynentu oraz czas ostatniego zatopienia pozostałej po nim wyspy. Określiła również niektóre ziemie, które nadal istnieją jako ziemie, które były wówczas częścią Atlantydy. Podała różne kulturowe argumenty przemawiające za jego istnieniem. Nauka jej czasów była dość sceptyczna wobec idei kontynentu na środku Oceanu Atlantyckiego. Helena Blavatsky wspomniała również o Atlantydzie w swojej książce wprowadzającej „Isis Unveiled” opublikowanej w 1877 roku. Książka została wyprzedana pierwszego dnia jej udostępnienia publiczności. Blavatsky twierdziła, że Atlanci wynaleźli latające maszyny i że wiedza o nich została przekazana Hindusom (tak, Dzidki, też się zastanawiałam, skąd ona wyciągnęła takie wnioski). Chociaż kilka jej teorii było przełomowych w zakresie poszukiwania zatopionego lądu (chodzi o te związane ściśle z oceanografią i archeologią), o tyle wiele innych nigdy nie zostało potwierdzonych naukowo nawet w najmniejszym stopniu i sprowadzono je do wymysłów szalonej wyznawczyni New Age (jak wspomniany wcześniej przykład z Hindusami czy następcami Aryjczyków).
Koncepcja Atlantydy weszła również do teorii nazizmu poprzez teozofię i antropozofię. W 1938 roku Heinrich Himmler zorganizował w Tybecie poszukiwania pozostałości białych Atlantydów. Według Juliusa Evoli w książce „Revolt Against the Modern World” z 1934 roku, Atlanci byli Hyperborejczykami – nordyckimi nadludźmi, którzy wywodzili się z bieguna północnego. Podobnie Alfred Rosenberg w swojej książce „The Myth of the Twentieth Century” z 1930 roku mówił o „nordycko-atlantyckiej” lub „aryjsko-nordyckiej” rasie panów, którą określił jako… nordyccy kosmici (mam wrażenie, że to teorie tak fantastyczne, jak wyjęte żywcem z filmów sci-fi o nazistach typu „Iron Sky” czy „Sky Sharks” – brakuje tylko Reptalian i bazy nazistów na Księżycu).
Atlantologia – Dziedzina badająca położenie Atlantydy
Pięć lat później, Ignatius Donnelly opublikował swoje dzieło „Atlantyda: świat przedpotopowy”. Zwykle jest uznawany za „ojca współczesnych badań nad Atlantydą”. Bez wątpienia z bliskiego związku czasowego zainspirowały go dzieła Blavatsky. Należy ją uznać za inspirację współczesnego ruchu Atlantydy. Dzieło Ignatiusa Donnelly ma charakter encyklopedyczny – jest ono trudne, ale przełomowe w kontekście Atlantologii, czyli dziedziny zajmującej się badaniem położenia Atlantydy. Obie książki opierają się na znajomości dna oceanu. W szczególności dotyczących pomiarów wykonanych przez załogę statku H.M.S. Challenger i odkrycie grzbietu środkowoatlantyckiego. Na podstawie pomiarów Blavatsky wysunęła teorię, że gdyby można było zbadać grzbiet dalej, okazałoby się, że biegnie on dalej pod Afryką - aż do Oceanu Indyjskiego. Aktualnie wiadomo, że grzbiet ten biegnie tak, jak stwierdziła Blavatsky i stanowi on granicę płyt tektonicznych. Ponadto Blavatsky i Donnelly twierdzili, że sama Atlantyda mogła być połączeniem wszystkich starożytnych kultur. Słynna mapa Piri Reis budzi liczne kontrowersje wokół Atlantydy, zwłaszcza biorąc pod uwagę pogląd, że Atlantyda znajdowała się na Antarktydzie. Wspomniana mapa mogła zostać sporządzona na podstawie wiedzy, jak Ziemia wygląda z dużej wysokości. Dziwny fakt dużej wysokości na mapach Piri Reisa było podstawą Blavatsky na temat latających maszyn. Dało to początek nowym badaniom i próbom dokładnego zlokalizowania zatopionej Atlantydy. Zaczęto doszukiwać się pod wodami oceanów zatopionych miast i przeprowadzano na poważnie badania archeologiczne mające pomóc w znalezieniu dowodów na jej istnienie.
Początkowo uważano, że Atlantyda musi być kontynentem (często twierdzono, że nawet wielkości Azji). Gdy dryf kontynentów został lepiej zrozumiany i zaakceptowany w latach pięćdziesiątych XX wieku, większość teorii Atlantydy o „zaginionym kontynencie” okazała się niemożliwa. W odpowiedzi niektóre najnowsze teorie sugerują, że elementy historii Platona wywodzą się z wcześniejszych mitów. Co ciekawe, Atlantolodzy starają się doszukać dowodów na zatopienie całego lądu wraz z ponadprzeciętnie rozwiniętą cywilizacją również w innych teoriach na temat zatopionych lądów, jak chociażby wyspa Lemuria (zwana także Pan - odpowiednik Atlantydy w rzymskiej mitologii, na jej podstawie powstała teoria wyimaginowanego kontynentu Mu).
Potencjalne lokalizacje Atlantydy
W czasie poszukiwań wielu Atlantologów (w tym archeologów, oceanografów i historyków) natrafiało na sporo pozostałości różnych cywilizacji, które zostały częściowo lub całkowicie zniszczone przez kataklizmy. Zaczęto też odkrywać coraz starsze miasta i struktury megalityczne, na podstawie których wysuwano teorie o Atlantydzie. Okazało się, że różne cechy Atlantydy można w mniejszym lub większym stopniu przypisać różnym zaginionym cywilizacjom. Wiele cech podobnych do Atlantydy wykazywała szczególnie wyspa, a właściwie archipelag Santoryn (Thera) na Morzu Egejskim. Duża wyspa została zniszczona i częściowo zatopiona ok. 1600 r. p.n.e. przez silny wybuch wulkanu. Zgadzał się mniej więcej jej kształt (zachowany nawet w jednej z nazw: „Strongili” - okrągła). Zgadzało się to, że istniała tu cywilizacja, która zniknęła po katastrofie i została zastąpiona przez grecką. Pasowało też powiązanie z egipskim Seis, skąd pochodzić ma cała legenda. Nie pasował jednak wiek wydarzeń i położenie geograficzne. Również greckie wyspy Santorini i Kreta były brane za pozostałości po Atlantydzie – między innymi ze względu na pewne ślady architektoniczne i wydarzenia (np. lata klęsk żywiołowych), które pokrywały się z opisami w dialogach Platona, a także na ślady nieznanej wcześniej kultury (minojskiej).
Przed czasami Eratostenesa (około 250 r. p.n.e.) starożytni greccy pisarze zlokalizowali Słupy Herkulesa w Cieśninie Sycylijskiej i stwierdzili, że mógł to być ślad dowodzący istnienia Atlantydy. Zmieniło się to wraz z ekspansją Aleksandra Wielkiego na wschód, a Filary zostały przeniesione przez Eratostenesa na Gibraltar. Dowody te były cytowane w niektórych teoriach na temat Atlantydy, a zwłaszcza w pracy Sergio Frau. Kolejną potencjalną lokalizacją Atlantydy było Thule, które w mitologii greckiej i rzymskiej było wyspą na dalekiej północy, być może w Skandynawii. Po raz pierwszy wzmiankował o nim grecki geograf i odkrywca Pyteasz z Massalii (dzisiejsza Marsylia) w IV wieku p.n.e. Twierdził on, że Thule leży sześć dni na północ od Wielkiej Brytanii, zaś letnie słońce nigdy tam nie zachodzi. Czasami uważa się, że Thule ma pewne cechy wspólne z Atlantydą.
Edgar Cayce po raz pierwszy wspomniał o Atlantydzie w 1923 roku, a później podał jej położenie geograficzne wskazując na Karaiby i zaproponował, że Atlantyda była starożytną, obecnie zanurzoną, wysoko rozwiniętą cywilizacją, której statki i samoloty były napędzane tajemniczą formą kryształu energii. Przepowiedział również, że część Atlantydy powstanie dopiero w 1969 roku. Bimini Road, podwodna formacja geologiczna niedaleko wyspy North Bimini, odkryta w 1968 roku, została przez niektórych uznana za dowód zaginionej cywilizacji (między innymi) i jest eksplorowane do dziś.
Inna teoria mówi, że Atlantyda była w rzeczywistości znacznie bardziej umiarkowaną wersją dzisiejszej Antarktydy (idea ta opiera się na pracy Charlesa Hapgooda, którego książka „Earth’s Shifting Crust” z 1958 roku zawierała przedmowę Alberta Einsteina). Według Hapgooda około 12 000 lat temu skorupa ziemska przesunęła się, wypierając kontynent, który stał się Antarktydą, z miejsca położonego znacznie dalej na północ, niż obecnie. Na tym bardziej umiarkowanym kontynencie istniała zaawansowana cywilizacja, ale nagłe przesunięcie się do obecnego, mroźnego miejsca skazało Atlantydów na zagładę, a ich wspaniałe miasto zostało pogrzebane pod warstwami lodu. Teoria Hapgooda pojawiła się, zanim świat naukowy uzyskał pełne zrozumienie tektoniki płyt, co w dużej mierze zepchnęło jego ideę „ruchomej skorupy” na margines wierzeń Atlantydy. Niektórzy Atlantolodzy dopuszczają również, że Grenlandia może być Atlantydą i opierają swoje badania na kształcie teoretycznych map oraz teorii Hapgooda.
Podczas studiowania map potencjalnego położenia Atlantydy doszukiwano się również jej śladów w wyspach Atlantyku, jak Madera, Azory czy Wyspy Kanaryjskie, jednak pierwsze dwie lokalizacje wykluczono, gdyż nie wykryto żadnego śladu osadnictwa, zaś odkrycia archeologiczne o mieszkańcach Wysp Kanaryjskich wskazywały, że Guanczowie odznaczający się kulturą i techniką na poziomie późnego neolitu zostali wcześniej wybici przez Hiszpanów. Dopiero w 2009 roku powrócono do teorii zaginionego kontynentu znajdującego się na Oceanie Atlantyckim na podstawie badań prowadzonych przez Berniego Bramforda przy pomocy Google Earth wykorzystując nową usługę obserwacji dna oceanicznego (według niego Atlantyda miała znajdować się teoretycznie na współrzędnych 31°15'15,53N, 24°15'30,53W, czyli 1147 km od północno-zachodnich wybrzeży Afryki nieopodal Wysp Kanaryjskich). Przy pomocy wspomnianej aplikacji Bramford odkrył na dnie Atlantyku prostokąt o przekątnej około 200 km podkreślony równymi liniami, które mogą być dawnymi granicami metropolii. Jednak niedługo potem firma Google zdementowała plotki, że linie są pozostałościami po mitycznej cywilizacji i udzieliła wywiadu, w którym wyjaśnili, że wspomniane kształty były błędem przy wykonywaniu map dna oceanicznego, wywołanymi pozostałościami po śladach łodzi skanujących w poziomych liniach z wykorzystaniem metody wielowiązkowej.
Atlantolodzy doszukują się również śladów po Atlantydzie w Boliwii (w okolicy miejscowości Tiahuanaco nieopodal jeziora Titicaca), na Malcie (ze względu na jej położenie oraz najstarsze budowle na świecie w postaci megalitycznych świątyń), północno-wschodnim Maroko (35 km od Cieśniny Gibraltarskiej), Sardynii we Włoszech, Tyr (starożytne miasto Fenicjan, współcześnie Sur w Libanie), południowej Hiszpanii (na podstawie badań ze zdjęć satelitarnych przeprowadzonych przez uniwersytet Wuppertalu w 2004 roku), wschodniej części Morza Śródziemnego między Cyprem a Syrią (w 2004 roku dzięki zdjęciom satelitarnym odkryto podwodne struktury, które kształtem przypominały mapy sporządzone na podstawie opisów Platona, po czym prowadzono badania tego miejsca metodą sonarową), Karaibach (zwłaszcza w okolicach Kuby i San Dominigo), na Saharze (też na podstawie zdjęć satelitarnych i doszukiwania się kształtów z map obrazujących Atlantydę – wnioskowano, że Atlantydą może być geologiczna struktura Kalb ar-Riszat w Mauretanii). Wysuwano również wiele teorii na temat zatopionych miast czy ruin odkrytych na całym globie, jakoby miały być one pozostałościami po Atlantydzie. Jeśli chodzi o hipotezy na temat jej zatonięcia, nie obyło się również bez… teorii dotyczącej Trójkąta Bermudzkiego, który miał być miejscem zatopienia Atlantydy w niewyjaśnionych bliżej okolicznościach.
