Dzidki, zapewne niejednokrotnie słyszeliście już o krewetce z gatunku rawka błazen, czyli z łac. Odontodactylus scyllarus (błędnie zwana krewetką modliszkową ze względu na angielską nazwę mantis shrimp). Wyróżnia ją jaskrawe, kolorowe ubarwienie i słynie z bycia najszybszym i najefektywniejszym pięściarzem wszystkich oceanów pomimo swojego niepozornego rozmiaru wynoszącego od 3 cm do aż 18 cm w zależności od miejsca występowania i wadze od 12 g do 19 g (gdyby przełożyć to na boks, nie zakwalifikowałaby się nawet do wagi piórkowej). Największy osobnik tego gatunku liczył sobie aż 46 cm długości. Co ciekawe, badania archeologiczne wykazały, że wywodzą się one z pancerzowców – znaleziono skamielinę przodka rawki błazen liczącą sobie aż 340 milionów lat.

Jest ona ciepłolubnym i drapieżnym skorupiakiem, który występuje na bardzo szerokim obszarze – od południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego (archipelagu Mariany) aż po wschodnie wybrzeża Afryki, gdzie zasiedla raczej przybrzeżne wody na głębokości od 3 do 70 cm głębokości w zależności od ukształtowania podłoża (na piaszczystym jedynie do 40 cm, zaś żwirowym lub w sąsiedztwie raf nawet do 70 cm). Wynika to nie z tego, że nie potrafią schodzić na większe głębokości, ale raczej z tego, że na tych głębokościach najlepiej im się poluje i wykopuje nory (mające co najmniej dwa wyjścia, co jest kluczowe dla jej przetrwania), gdzie między innymi to samce opiekują się jajami. Żyją około 20 lat, co jest naprawdę imponującym wynikiem jak na krewetkę, chociaż znana jest przede wszystkim ze swych uderzeń oraz niezwykłych oczu, ale też bardzo kolorowego ubarwienia, które pełni rolę ostrzegawczą dla potencjalnych drapieżników i pozwala im ukryć się w rafach koralowych.

Krewetkowy One Punch Man

Rawka błazen najbardziej zasłynęła jako niedościgniony pięściarz powalający ofiary jednym ciosem niczym One Punch Man. Nie dość, że wyprowadza je z niezwykłą szybkością wynoszącą nawet 100 km/h, to jeszcze są one na tyle mocne, że ofiary kilkakrotnie od niej większe uśmierca lub paraliżuje zaledwie jednym ciosem (tak, jednym ciosem niczym wspomniany bohater anime). Ciosy rawki służą jej nie tylko do zabijania ofiar, którymi się żywi (skorupiaki i mięczaki), ale również do rozbijania ich twardych pancerzy, dzięki czemu bez problemu wydostaje zeń swoją zdobycz. Ponadto służy to również obronie przed drapieżnikami, w tym rybami polującymi na jej jaja – mniejsze zabija z miejsca ciosem, który można zaobserwować dopiero przy 20-krotnym zwolnieniu nagrania (przy normalnej prędkości ludzkie oko nie jest w stanie go nawet zarejestrować), zaś większe paraliżuje lub ogłusza.

Dodatkowo, wyprowadzane ciosy opierają się na efekcie kawitacji, a więc przemiany fazy ciekłej w gazową pod wpływem zmniejszenia ciśnienia (czyli zgodnie z zasadą zachowania energii – gwałtownie przyspieszająca ciecz powoduje, że jej ciśnienie statystyczne musi zmaleć). Przy dużych prędkościach różnica ciśnień jest tak wielka, że woda ulega czemuś podobnemu do rozerwania, w wyniku czego powstaje pusta przestrzeń przypominająca bąbel próżniowy (tzw. bąbel kawitacyjny). Ponieważ próżnia nie ma ciśnienia, woda ze ścian bąbla paruje – oznacza to w praktyce, że bąbel kawitacyjny szybko wypełnia się gazem. Ciśnienie otaczającej wody błyskawicznie zamyka go, miażdżąc gaz w środku. Wszystko dzieje się w ułamku sekundy i wyzwala temperaturę kilku tysięcy stopni Celcjusza i towarzyszący temu krótki rozbłysk światła, zaś zapadnięcie się bąbla wytwarza niszczącą falę uderzeniową. Potrafią bez problemu zaatakować kraba pozbawiając go ramienia czy obronić się przed ośmiornicą.

Rawka błazen potrafi uderzyć wielokrotnie niezwykle silnymi ciosami przeciwnika niczym bokser z wieloletnim doświadczeniem - aż do momentu zniszczenia jej odnóży służących do walki (zwanych młotami) – które potrafi skutecznie regenerować. Do czasu zakończenia ich odrastania, krewetki te ukrywają się w wykopanych przez siebie norach. To właśnie ich styl walki upodabnia ich do modliszek, którym zawdzięczają swoją anglojęzyczną nazwę – mantis shrimp (krewetka modliszkowa). Młoty rawki pokrywa charakterystyczny szkielet zbudowany z podłużnych kryształów bardzo twardego hydroksyapatytu, uelastyczniony chitozanem, pod spodem których znajduje się specjalna „poduszka” służąca do amortyzacji ciosów, która zbudowana jest z włókien chitozanu ułożonych w specyficzny sposób, co dodatkowo powoduje ich większe wzmocnienie.

Rawka błazen vs krewetka pistoletowa i człowiek

Naukowcy wielokrotnie badali szansę tego podwodnego pięściarza w porównaniu z o wiele mniejszą krewetką pistoletową (o której pisałam już kiedyś inną dzidkę) – i okazało się, że krewetka pistoletowa wygrywa starcie, chociaż nie bez większego wysiłku. Widać że o wiele szybsze, gorące pociski użyte w ataku dystansowym dają o wiele większą przewagę, niż nawet potężniejsze ciosy wymagające już walki w zwarciu. Co i tak nie zmienia faktu, że ta krewetka bez problemu powala nawet większe od siebie kraby. Warto również pamiętać, że rawka błazen jest niezwykle agresywna – chociaż nie jest w stanie zabić człowieka, bez problemu może złamać palec nurkowi czy osobie, która założyła chów akwariowy tego gatunku. Co ciekawe, ich cios jest tak silny, że wymaga specjalnego akwarium do hodowli, gdyż jest w stanie przebić szkło. Co ciekawe, ich oczy odbierają tyle różnych bodźców, że mogą one bez problemu zapamiętać swojego przeciwnika – już po wyglądzie potrafią przypomnieć sobie swoje ostatnie starcia z innymi osobnikami tego gatunku, zapamiętują zachowania polujących na nie drapieżników, a nawet sposób traktowania czy wyławiania ich przez człowieka (dlatego lepiej uważać na rutynę podczas hodowli akwariowej). Więc jeśli podpadniecie czymś rawkom błazenek, na pewno was zapamiętają.

Oczy rawki błazen jako inspiracja do tworzenia nowych technologii

Jednym z ciekawszych faktów jest to, że rawka błazen ma prawdopodobnie najlepiej rozwinięte oczy ze wszystkich zwierząt – nie tylko wśród wodnych, ale i lądowych. Umożliwiają one obserwację otoczenia w zakresie całych 360º, umożliwiają widzenie w ultrafiolecie i podczerwieni, pomagają rozróżniać krewetce polaryzację światła (zarówno liniową, jak i cykliczną), a co ważniejsze… działają niezależnie od samego zwierzęcia i reagują samoistnie na zmiany otoczenia. Również wtedy, kiedy rawka błazen śpi, co umożliwia jej zachowanie pełnej czujności i stałego odbierania bodźców wizualnych, o których informacje są automatycznie przesyłane do mózgu w przypadku zagrożenia. Ponadto ich oczy rejestrują aż 12 podstawowych kolorów (podczas gdy człowiek jedynie 6) – stąd zakres ich widzenia sięga od ultrafioletu aż do podczerwieni. Ich gałki oczne podzielone są na trzy obszary, które rejestrują ostrość innego zakresu.

Hodowla rawki błazen w akwarium

Rawki błazen mogą pełnić rolę zwierzęcia akwariowego, jednak decydując się na jej hodowlę, należy pamiętać o kilku ważnych zasadach, jak chociażby to, że muszą przebywać w specjalnych akwariach o grubszym i wzmocnionym szkle (lub w ogóle w akrylowym akwarium), aby nie doszło do ich przebicia podczas uderzeń. Ponadto powinny posiadać minimalnie 150 litrów pojemności, aby krewetka się w nim swobodnie, zaś znajdująca się w niej woda powinna mierzyć od 23ºC do 29ºC. Odradza się przetrzymywanie wraz z innymi osobnikami tego gatunku, gdyż będzie nieustannie dochodziło do ich starć – aż do śmierci jednego z osobników (krewetki te są niezwykle terytorialne i na małych przestrzeniach bardzo zaciekle walczą o teren – nieco inaczej jest na otwartych przestrzeniach wybrzeży oceanów, gdzie mają miejsca pod dostatkiem). W hodowli akwariowej karmi się je stynkami, krewetkami koktajlowymi oraz krylem. Ze względu na trudną hodowlę uważa się ją za zmorę akwarystów – często zdarza się także, że jajko rawki błazna lub mały osobnik dostanie się do akwarium wraz ze skałą. Młode potrafią pozbawić wiele dorosłych ryb płetw swoimi uderzeniami, co uniemożliwia im pływanie.

Przydatność rawki błazen dla człowieka

Rawka błazen (ang. peacock mantis shrimp) ze względu na sposób działania swoich gałek ocznych jest wykorzystywana w różnych badaniach nad najnowszą technologią, między innymi do stworzenia pamięci holograficznych lub płyt DVD współpracujących z szerokim spektrum światła, a także do budowy wszelkiego rodzaju urządzeń monitorujących. Budowa zakończeń ich młotów dzięki specyficznemu ułożeniu włókien chitozanu stało się inspiracją to tworzenia nowych konstrukcji lekkich oraz wszelkiego rodzaju odzieży ochronnej – w tym kamizelek kuloodpornych. Co ciekawe, najczęściej rawki błazen przechowuje się w akwariach nie jako zwierzątka, a dla celów… gastronomicznych. Podobno są bardzo smaczne, ale ich obróbka wymaga dużej wprawy u kucharza ze względu na trudne do usunięcia pancerze wzmocnione włóknami chitozanu.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

1.https://www.barrierreef.org/the-reef/animals/mantis-shrimp
2.https://factanimal.com/mantis-shrimp/
3.https://www.pazola.com/blog/wodny-morderca-krewetka-modliszkowa/
4.https://kreatury.wordpress.com/2013/09/21/chuck-norris-wsrod-skorupiakow-krewetka-modliszkowa/
5.https://kreatury.wordpress.com/2013/09/21/chuck-norris-wsrod-skorupiakow-krewetka-modliszkowa/
6.https://www.tapenda.pl/przepis/Pieczone_krewetki_modliszkowe/1746/
7.http://www.akwarysta.eu/index.php/krewetki-morskie/984-odontodactylus-scyllarus-krewetka-modliszkowa-rawka-blazen
8.http://www.rabbitform.pl/krewetka-modliszkowa-inspiracja-do-stworzenia-ultra-mocnych-materialow/
9.https://www.nature.com/articles/ncomms12140
10.https://scienceblogs.com/notrocketscience/2008/03/21/mantis-shrimps-have-a-unique-way-of-seeing
11.https://facts.net/mantis-shrimp-facts/
12.https://peerj.com/articles/11124/
13.https://news.illinois.edu/view/6367/1572383938