Dzidki, zapewne większość z Was słyszała o banshee – chociażby ze względu na to, że stanowią dosyć popularny motyw w książkach fantasy (np. „Wieża Jaskółki” Andrzeja Sapkowskiego, „Piekło pocztowe” Terry’ego Pratchetta), grach komputerowych (np. Warcraft, World of Warcraft, Wiedźmin 3 Dziki Gon, Warhammer Total War, Mass Effect, Heroes of Might & Magic V) i fabularnych (np. Dungeons & Dragons od edycji 2.0 przez wszystkie późniejsze), serialach czy filmach, komiksach (np. z uniwersum DC, W.I.T.C.H.), jako motyw muzyczny czy nawet w animacjach (np. anime Król Szamanów). Jest to zjawa przyjmująca kobiecą postać z irlandzkiej mitologii. Była to zjawa łatwa do zidentyfikowania, gdyż jej przeraźliwy krzyk i zawodzący lament często zdradzały jej obecność nawet z dużych odległości. Był to zwiastun zbliżającej się śmierci jednego z członków rodziny lub nieco dalszego krewnego. Dlatego w wierzeniach celtyckich była uważana za bardzo zły omen. Banshee wyczuwały nadchodzącą śmierć i lamentowały już nad losem przyszłego zmarłego. Według przekazów, do tych zjaw nie dało się zbytnio zbliżyć, gdyż rozpływały się w powietrzu wydając lamentujący dźwięk.

Charakterystyka banshee

Szacuje się, że legendy o banshee sięgają aż VIII wieku, czyli w końcowym okresie chrystianizacji Irlandii, kiedy to większość Celtów została już wybita. Uważano, że zjawy te przynosiły informację o śmierci członka rodziny – z powodu choroby, przegranej wojny, starości lub czystek prowadzonych przez misjonarzy Św. Patryka. To właśnie wtedy przywieziono z Europy słowiański zwyczaj opłakiwania zmarłych przez płaczki, które lamentowały nad losem zmarłego. Na terenach Irlandii nazwane były kennels (od ang. keen – lamentować), które opłakiwały zmarłych w trakcie pogrzebów w zamian za alkohol, który w tamtym okresie był dosyć wartościowym dobrem. Ze względu na to, że praktyki słowiańskie były uważane za pogańskie i sprzeczne z wolą kościoła, paranie się lamentowaniem uznawano za grzech. Misjonarze Św. Patryka przestrzegali celtyckie kobiety, że paranie się opłakiwaniem zmarłych przyniesie im zgubę i po śmierci staną się banshee – przeklętą zjawą będącą omenem śmierci. Z czasem wierzenie te ewoluowało i miały stawać się nimi również kobiety, które dopuściły się morderstwa lub zmarły w bardzo młodym wieku. Z powodu takich tragicznych zdarzeń miały one być zawsze nieszczęśliwe, przez co posiadły wrodzoną wrażliwość wyczuwania zbliżającej się śmierci i przekazywania złych nowin innym chcąc napawać się cierpieniem nieszczęśników.

Rozpoznanie banshee nie należy do najłatwiejszych, gdyż zjawy te w znaczący sposób różnią się między sobą – od urodziwych, młodych oblicz kobiet, po stare i odrzucające. Jednak posiadają kilka cech wspólnych, dzięki którym można je zidentyfikować. Przede wszystkim, każda banshee posiada szczupłe ciało, a często nawet wychudzone lico, włosy długie i rozpuszczone i rozwiane, gdzie przedstawiane były najczęściej jako posiadaczki białych, siwych, srebrnych lub krwawoczerwonych pukli. Najczęściej obrazowano je jako noszące długie suknie w kolorze bieli, czerni lub zieleni, a czasami jako nagie od pasa w dół czy owinięte w białe płótno, którym obkładano ciała zmarłych. Często ich wizerunkowi towarzyszyły akcesoria związane ze śmiercią lub okresem żałoby: welony, całuny lub misy pełne krwi. Często przedstawiano je jako zjawy o nienaturalnie wydłużonych, kościstych dłoniach i nienaturalnie długich palcach zakończonych niewspółmiernie długimi, szpiczastymi szponami, często ociekającymi krwią. Często przedstawiane jako posiadające zapadnięty nos i wielkie oczodoły.

Każdy ród miał swoją banshee

Irlandczycy wierzyli, że banshee przywiązują się do rodzin lub znaczących irlandzkich rodów z wielopokoleniową tradycją. Więc każda z rodzin miała co najmniej jedną banshee, która przybywała ze złymi nowinami. Podobno jej usposobienie zależne było nie tylko od życia samej kobiety, ale również usposobienia pozostałych członków jej rodziny. Jeśli kogoś zabiła za życia lub parała się opłakiwaniem zmarłych, miała wydawać z siebie przeraźliwe lamenty lub zawodzący krzyk i przybierać formę przerażającej, pomarszczonej lub wychudzonej kobiety, często przedstawianej z całunem lub misą z krwią. Z kolei, kiedy zmarła jako dziecko, miała przybierać postać młodej, urodziwej kobiety wydającej z siebie przepiękny, ale niezwykle smutny śpiew żałobny i przywdziewającej welon żałobny lub ślubny (kiedy nie dożyła zamążpójścia). Jeśli rodzina źle się prowadziła, ze złymi nowinami przychodziła przerażająca banshee – chociaż same nikogo nie zabijały, zdarzało się, że po ujrzeniu takiej zjawy mniej śmiali ludzie umierali ze strachu, zwłaszcza, jeśli objawiały one ich własną śmierć. Co ciekawe, posiadaniem własnych banshee mogły poszczycić się jedynie ważniejsze rody z czystym celtyckim pochodzeniem (bez domieszki krwi skandynawskiej, skasońskiej czy łacińskiej) – mniej znaczącym rodzinom śmierć zwiastowała jedynie wrona lub kruk. W Szkocji posiadaniem banshee mogły poszczycić się jedynie rody, które posiadały nazwiska zaczynające się na „Mac” (np. MacKenzie, MacKintosh, MacArthur, MacBain, MacDonald, MacDuff, MacLean, MacQueen, MacThomas i wiele innych – około ¼ szkockich klanów z długim rodowodem zaczyna się od „Mac”).

Banshee i celtyckie kurhany

W języku irlandzkim słowo „banshee” oznacza „kobietę z kurhanu”. Kurhany to rodzaj grobowca, który był dosyć popularny nie tylko u Słowian, ale również Celtów, chociaż wierzenia z nim związane pomiędzy tymi ludami dosyć bardzo różniły się od siebie. Celtowie wierzyli, że kurhany otoczone są ogromnym pokładem nadprzyrodzonych mocy, dlatego traktowano je nie tylko jak miejsca święte, ale również przeklęte, które czasami należało zabezpieczyć odpowiednimi urokami zapisanymi przy pomocy ogamu (pisma ogamicznego, czasami zapisywanego jako ogham), czym zajmowali się celtyccy druidzi. Było to pismo zapisywane na poziomych osiach przy pomocy prostych lub skośnych kresek – ich odpowiednia ilość i ułożenie oznaczało konkretną literę lub symbol. Zazwyczaj uroki mające zatrzymać złe siły nadprzyrodzone związane z nieszczęśliwym żywotem zmarłego lub chęcią zemsty zapisywano na kamieniu zagradzającym wejście do kurhanu, aby te nie mogły się z niego wydostać. Niekiedy rzucano również klątwy na wrogów zapisując je na osinowych gałęziach czy drewnie z osiny (znana również jako topola osika). Wierzono, że drewno to ma ogromną moc, zwłaszcza do sprowadzania nieszczęścia. To właśnie pod przeklętymi kurhanami miały przesiadywać banshee i lamentować nad losem zmarłego czy nawet siedzieć wewnątrz jego grobowca strasząc na śmierć przechodzących nieopodal podróżników.

Szkockie banshee

Motyw banshee nie tylko znany jest w Irlandii, ale również Szkocji. Postrzegano ją często jako zjawę pozbawioną krwi i kości, co czyniło ją miękką i niezwykle wątłą, wyginającą się nienaturalnie w różne strony czy zdolną do wydłużania swojego ciała i jego przesadnego wysmuklania, co sprawiało, że wydawała się ona niezwykle wysoka i koszmarnie wychudzona. Postrzegano ją często jako praczkę, która myła w zbiornikach wodnych niedaleko kurhanów płótna zmarłych, aby wyczyścić je z krwi czy ropy. Podobno wędrowiec, który napotkał banshee piorącą płótna lub przesiadującą nieopodal kurhanu był pewien, że jego los został już przesądzony. Podobno chodziła za takim nieszczęśnikiem zawodząc i lamentując imiona znanych mu osób, które mają niebawem umrzeć. Na niedługo przed jego śmiercią miały wydawać przenikający krzyk i powtarzać jego imię zwiastując rychłą śmierć. Podobno kiedy banshee wykrzykuje imię nieszczęśnika, nie może on już uniknąć zagłady czy odmienić w żaden sposób swojego przesądzonego już losu. Kilka banshee śpiewających naraz oznaczało śmierć ważnej osobistości lub kogoś świątobliwego. Szkoci wierzyli również, że banshee mogą słyszeć także kobiety cierpiące z miłości, ale niekoniecznie może to oznaczać ich śmierć, a… staropanieństwo lub owdowienie (jeśli były zamężne).

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Banshee:
1. Jorge Luis Borges, Fantastyczna Zoologia, Harmondsworth  1974, s.17.
2.https://ostatniatawerna.pl/banshee-czyli-irlandzki-omen-smierci/
3.https://mityczne.pl/banshee/
4.https://malwinapiedo.wixsite.com/portfolio/single-post/2015/11/30/z-serii-celtyckich-stwor%C3%B3w-ludowych-banshee
5.https://fantasy.fandom.com/pl/wiki/Banshee
6.https://pl.frwiki.wiki/wiki/Banshee
7.https://www.celtic-weddingrings.com/celtic-mythology/legend-of-the-banshee
8.https://mythology.net/mythical-creatures/banshee/
9.https://www.claddaghdesign.com/history/irelands-best-known-spirit-the-banshee/
10.https://www.ancient-origins.net/myths-legends/wailing-out-lament-filled-legends-and-origins-irish-banshees-007244
11.https://irishmyths.com/2022/07/25/banshee/
12.https://www.theirishplace.com/heritage/irish-myths-and-legends/the-irish-banshee-ireland-folklore/
13.https://www.connollycove.com/banshee/
14.https://witcher.fandom.com/es/wiki/Banshee
15.https://www.wowhead.com/npc=17905/banshee
16.https://www.comicartfans.com/gallerypiece.asp?piece=1000349

Celtyckie wierzenia:
17.https://www.histurion.pl/historia/starozytnosc/art/religia_celtow.html
18.https://www.darkplanet.pl/Celtowie-Czesc-I-Zycie-i-smierc-48624.html
19.http://www.nazaretanki.pl/projekty/1/wierzenia.html
20.https://www.religie.424.pl/wierzenia-staroceltyckie,4259,article.html
21.https://histmag.org/Zwyczaje-pogrzebowe-Celtow-884

Druidzi:
22.http://www.nazaretanki.pl/projekty/1/druidzi.html
23.https://wielkahistoria.pl/ofiary-z-ludzi-u-celtow-czy-druidzi-dokonywali-masowych-mordow-by-przeblagac-bogow/
24.https://www.koniecswiata.org/2346/celtowie-i-druidzi-ich-tradycje-magia-kult-historia-i-wiecej/

Pismo ogamiczne:
25.https://oktopi.pl/najciekawsze-pisma-swiata-ogham-akadyjskie-i-kufickie/

Osika:
26.https://mppss.ru/pl/osinovyi-kol-dlya-chego-magicheskie-svoistva-osiny-primenenie/

Szkockie klany:
27.https://pl.frwiki.wiki/wiki/Clan_%C3%A9cossais
28.https://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Klany_szkockie