Dzidki, zapewne każdy z Was kojarzy tą słynną piracką banderę z czaszką i skrzyżowanymi piszczelami na czarnym tle, która zwana była również Jolly Roger (ang. Wesoły Roger). Ale warto wiedzieć, że nie była używana przez wszystkich piratów i pojawiła się dosyć późno, bo dopiero pod koniec XVIII wieku, czyli już u schyłku tak zwanego Złotego Wieku Piractwa. Najbardziej rozpoznawalna jej wersja była używana przez statki pirackie dowodzone przez „Black Sama” Bellamy i Edwarda Englanda. Jednak historia z nazwą „Jolly Roger” była zabawniejsza, niż można było przypuszczać. Jak zatem spopularyzowane zostało najsłynniejsze określenie pirackiego symbolu i w jaki sposób przyjęło się zarówno wśród piratów, jak i w środowisku marynarzy?

Jolly Roger – Pomyłka jednego pisarza i nieświadomi piraci

Pisarz Charles Johnson w książce „Historia najsłynniejszych piratów, ich zbrodnicze wyczyny i rabunki” (ang. A General History of the Robberies and Murders of the most notorious Pyrates) wydanej w 1724 użył tej nazwy w stosunku do pirackiej flagi, chociaż nigdy wcześniej nie została w ten sposób użyta. Prawdopodobnie chodziło o funkcjonujące w gwarze marynistycznej „Jolly Roger”, które odnosiło się do beztroskiego i żyjącego chwilą mężczyzny, który wyruszał na spontaniczne wyprawy statkiem. Autor książki zasłyszał ta nazwę po raz pierwszy w 1721 roku od pirata  Bartholomewa Robertsa, a następnie dwa lata później od kolejnego – Francisa Spriggsa. Przekonany, że nazwa ta odnosi się do każdej pirackiej bandery, zanotował w ten sposób w swojej książce. Niektórzy z pirackich kapitanów czytywali takie rzeczy, jednak mimo piśmienności, nie wszyscy mieli wykształcenie, dlatego nie powinno dziwić, że nazwa ta z czasem przyjęła się jako określenie każdej z pirackich bander, gdyż Ci uwierzyli zapiskom Johnsonowi.

Kolejną osobą, która naniosła na to sprostowanie, był porwany przez piratów w 1724 roku Richard Hawkins, który w swoich zapisach opisał „Jolly Roger” jako nazwę używaną w stosunku do pirackiej bandery na czarnym tle, na której szkielet przebija serce dzidą – prawdopodobnie mógł być to opis flagi jednego z najwybitniejszych piratów wszech czasów, czyli Czarnobrodego, ale takie bandery używane były także na statkach wspomnianego wcześniej Francisa Spriggsa i Edwarda Lowa (ten zawieszał na swoich masztach dwie różne pirackie bandery). Istnieje również możliwość, że chodziło o inną flagę, z człowiekiem zamiast szkieletu, której używał pirat John Quelch (sam piracki kapitan nazywał swoją banderę z kolei „Old Roger” co było jednym z przydomków diabła). Z czasem Jolly Roger została spopularyzowana jako czarna bandera z białą czaszką i skrzyżowanymi piszczelami, a później zaczęły pojawiać się jej inne warianty jak ze skrzyżowanymi pod czaszką szablami czy czaszka w czerwonej bandanie i z przepaską na oku, która była wykorzystywana głównie przez piratów na Karaibach pod koniec Złotego Wieku Piractwa i zyskała osobną nazwę „Bandanna Roger”.

Różnorodność pirackich bander

Czarne tło na banderach piratów często symbolizowało zło i śmierć, ale podejrzewa się, że kolor ten mógł być wybierany z powodów czysto pragmatycznych, gdyż czarna flaga była mniej widoczna o zmierzchu, ale mogło to też być swego rodzaju grą psychologiczną, dzięki której miała ona wzbudzać postrach w załodze atakowanego statku, podobnie jak widniejące na niej emblematy. Jedna z marynistycznych legend głosi, że czarne flagi początkowo wywieszano jako ostrzeżenie na statkach dotkniętych zarazą (były to czarne flagi z białym „X” na środku, co mogło być potem inspiracją dla skrzyżowanych piszczeli), aby ustrzec innych marynarzy przed zbliżeniem się do takiego, udzielenia mu pomocy czy dobijania handlu, jednak z czasem zaczęto ją wykorzystywać ze względu na złe skojarzenia do łupienia dóbr, co miało wywoływać u atakowanej załogi strach, że zostanie dotknięta zarazą i dobrowolne poddawanie się oraz oddawanie łupów, kiedy ładowali się do szalup, aby uniknąć zarażenia. Ponoć efekt był tak dobry, że kolor czarny na stałe zagościł na pirackich masztach (chociaż zdarzały się wyjątki, jak czerwone flagi, które miały symbolizować niezwykle krwawą rzeź, które wykorzystywane były przez Henry’ego Every’ego (miał również wersję na czarnym tle) czy Christophera Moody’ego.

Wbrew pozorom, pirackie bandery posiadały swoją określoną symbolikę i używane były jako broń psychologiczna, a także pomagały w rozpoznawaniu bardziej znanych pirackich okrętów, dzięki czemu budowana była reputacja największych rabusiów i okrutników na morzach. Ich celem było to, aby zmusić załogę atakowanego statku do oddania ładunku bez walki i jak najszybszego opuszczenia okrętu przez załogę, co znacząco ułatwiało sprawę. Dla przykładu: czaszka czy klepsydra oznaczała, że załoga danego pirackiego okrętu nie bierze jeńców i sprowadza na zaatakowane ofiary niechybną śmierć – przy czym dodatkowo umieszczone krwawiące serce symbolizowało śmierć powolną i przepełnioną bólem, zaś strzały bądź dzidy – szybką, ale brutalną. Niekiedy na banderach widziane były sejmitary sztylety lub pirackie szable, które symbolizowały, że cała załoga jest uzbrojona i nie obędzie się bez walki. Z kolei bandery pozbawione czaszki czy klepsydry i posiadające jedynie rękę uzbrojoną w piracką szablę oznaczały, że piraci puszczą ofiary wolno, jeśli te złożą swoją broń i pozwolą na ograbienie swojego ładunku – tylko tak ujdą z życiem. Czerwony szkielet symbolizował tortury aż po samą śmierć, nagi pirat – gwałty przed zabiciem, zaś piraci ze szklanką – śmierć poprzez zapicie ofiar rumem. Z kolei jedna z najbardziej znanych wersji, czyli czaszka w czerwonej bandanie, czarną opaską na prawym oku i ze skrzyżowanymi piszczelami była charakterystyczna dla najbardziej znanego pirackiego regionu, czyli piratów z Karaibów, którzy często używali jej również do sprzymierzania się i napadania nie tylko na statki handlowe, ale również na inne pirackie okręty, jeśli stanowiły przewagę, co miało sprzyjać dzieleniu się łupami.

Często wykorzystywano emblematy kojarzące się z destrukcją bądź zniszczeniem, jak chociażby stosowana przez pirackiego kapitana Bartholomewa Robertsa przedstawiała figurę pirata, który stał na dwóch czaszkach, co oznaczało, że marynarze atakowanych przez niego kolonii nie mogą liczyć na żadną litość, jeśli postawią mu jakikolwiek opór. Posiadał on dwie wersje tejże flagi, jako, że polował na statki handlowe w okolicach Barbados i Martyniki. Różnił je właściwie tylko podpis – ABH (skrót od: A Barbadian’s Head) i AMH (skrót od: A Martiniquan’s Head). Sam kapitan Roberts był piratem znanym głównie z tego, że wiele razy zmieniał zamysł swojej pirackiej bandery i miał ich kilka, jak chociażby przedstawiająca domyślnie jego samego trzymającego wraz ze Śmiercią klepsydrę, wspólna wersja wspomnianej wcześniej bandery, która później zawierała obydwa skróty ABH i AMH, a także opisane wcześniej dwie wersje, co łącznie daje cztery różne bandery.

Piracka przebiegłość w używaniu bander

Warto podkreślić, że pirackie statki nie podróżowały cały czas pod piracką banderą, ale ukrywały się pod flagami narodowymi najbardziej znanych na morzach państw z bardziej rozwiniętą marynarką, aby nie spłoszyć swoich ofiar i łatwiej wtopić się w tłum. Dopiero po dopłynięciu do ofiary na odpowiednią odległość i na chwilę przed dokonaniem abordażu zawieszano piracką banderę, po czym przypuszczano atak. Co ciekawe, często ze zrabowanego statku porywano również flagę, co dawało im znacznie więcej możliwości kamuflowania się na morzu czy bezpiecznego oddalenia z miejsca przestępstwa, kiedy w oddali były również inne statki. Zauważono, że ściąganie flagi narodowej i wywieszanie pirackiej czasami okazywało się nieefektywne i po prostu tracono ofiary, więc wraz z końcem XIX wieku zaprzestano ich stosowania.

Opowiadała się za tym jeszcze jedna sprawa – z czasem hiszpańskie statki zaczęły pływać po morzach z nowymi rodzajami pirackich bander, często wykorzystujące ludzkie szczątki, co było mylące dla samych piratów – zwłaszcza pojawienie się dotąd im nieznanych, a jednocześnie groźnie wyglądających emblematów. Takie flagi często były wykonywane na czerwonym tle, co oznaczało agresję (dla porównania – kolor czarny z czasem oznaczał, że piraci dopuszczali kapitulację zaatakowanej załogi, a czerwony, że nie zostawia się nikogo przy życiu). Tak więc z czasem większość hiszpańskich statków handlowych pływało nieuchwytnych po morzach, co sprawiło, że również bycie piratem stawało się coraz mniej opłacalne (hiszpańskie okręty do tej pory przewoziły jedne z najbardziej wartościowych dóbr), co również przełożyło się na przeminięcie Złotego Wieku Piractwa.

Jolly Roger i dekret z 1929 roku

Obecnie obowiązują surowe zasady zwalczania piractwa. Po złapaniu piraci odbywają karę więzienia. Jednakże nadal można natknąć się na pirackie statki pływające po morzach w niektórych częściach świata, takich jak Azja Południowa. Ponadto w 1929 roku wydano we Francji dekret zakazujący stosowania Jolly Roger i innych wymyślonych flag. Z czasem został on wprowadzony na skalę międzynarodową. W myśl dekretu dopuszczalne jest jedynie wywieszanie flag narodowych, a w przypadku statków handlowych jedynie takie ze szczególnym znakiem identyfikacyjnym, który zwany jest także kierownicą – wiesza się go często tuż obok flagi narodowej (która wymagana jest podczas wypływania i wpływania do portu, w święta państwowe, niedziele, dni wolne od pracy). Oprócz przepisowych flag sygnałowych, żadna inna flaga lub znak, muszka, godło czy symbol inne, niż wymienione w niniejszym dekrecie oraz żaden inny napis, niż przewidziany przez prawo i przepisy morskie, nie może być przewożony bez zezwolenia szefa okręgu morskiego. Flagi narodowe, w tym flagi kurtuazyjne (chociaż nie istnieją prawnie) oraz flagi regulaminowe mają swoje cele i muszą być używane zgodnie z przepisami prawa - dlatego też nie ma usprawiedliwienia dla nieprzestrzegania go także na otwartym morzu, w pobliżu portu lub w porcie, niezależnie od tego, czy jest to statek handlowy czy też rybacki. Wywieszanie pirackiej bandery lub jakiejkolwiek innej flagi niezgodnej z przepisami jest przestępstwem.

Powrót Jolly Roger w I i II Wojnie Światowej

Swój wielki powrót Jolly Roger miała w trakcie I Wojny Światowej, kiedy to brytyjska marynarka wojenna na wzór niemieckiego proporca zwycięstwa zaczęła wywieszać piracką banderę na swoich łodziach podwodnych, kiedy te wracały do bazy (tradycję tą zapoczątkował Max Horton, który wywiesił taką flagę na peryskopie H.M.S. E9 po zatopieniu lekkiego krążownika S.M.S. Hela, co miało być nawiązaniem do nazywania wtedy potocznie okrętów podwodnych „piratami”). Od pirackich flag różniły je jedynie doszywane białe pasy i gwiazdy, które symbolizowały sukcesy okrętów wojennych (pasy – przy użyciu torped, zaś gwiazdy – działa). Taki zwyczaj został potem przyjęty przez wielu brytyjskich dowódców i spopularyzowany zwłaszcza na Morzu Śródziemnym. Używały go również okręty z Zatoki Perskiej, które wystrzeliły pociski w kierunku lądu. Po II Wojnie Światowej H.M.S. Conqueror po zatopieniu argentyńskiego krążownika „General Belgrano” w wojnie o Falklandy wrócił z wywieszoną banderą Jolly Roger.

Co ciekawe, pirackie flagi dla okrętów wojennych były wtedy haftowane przez zakonnice, co spotkało się z dużą dezaprobatą kościoła anglikańskiego. Warto też wspomnieć, że jedna z jednostek US Navy nazywała się później „Jolly Roger” i oznaczona była symbolem białej czaszki i skrzyżowanych piszczeli (utworzona w 1943 roku, ale w 1944 roku zmieniono ich nazwę na „1st May”, pod którą funkcjonowała aż do rozwiązania w 1995 roku). Po zakończeniu II Wojny Światowej stosowanie Jolly Roger na morzu zostało ponownie zakazane – obecnie prawo do korzystania z tego symbolu posiada jedynie niszczyciel rakietowy USS Kidd (korzysta on jedynie z flagi pirackiej kapitana Kidda).

Dodatkowe źródła dla zainteresowanych:

1.https://flags-world.com/pl/flagi-piraci-znaczenie-flaga-jolly-roger/
2.https://historia.trojmiasto.pl/Flaga-na-maszt-oficjalna-lub-nie-n59714.html
3.https://buhconsul.ru/pl/kak-nazyvaetsya-flag-piratov-piratskie-simvoly/
4.https://xmoon.pl/ciekawostki/ciekawostki/Piracka-flaga-i-historia-symboli-czaszki-i-kosci,1,972,1.html
5.http://rejswnieznane.blogspot.com/2014/06/historia-bandery-pirackiej.html
6.https://pl.frwiki.wiki/wiki/Pavillons_pirates_et_corsaires
7.https://piratejewellery.com/pirates/what-do-pirate-flags-mean/
8.https://www.accentbanner.com/blog/flag-facts-fun-facts-about-pirate-flags
9.https://www.popularmechanics.com/military/navy-ships/a34147216/why-us-navy-destroyer-flies-jolly-roger-pirate-flag/