Dzidki, nie wiem, czy słyszeliście o samobójstwach wielorybów – zarówno pojedynczych, jak i masowych, w wyniku których wypływają one na brzeg wiedząc, że zginą czy kierują się na statki. Co może powodować, że tak wielkie zwierzęta jak wieloryby postanawiają zakończyć swój żywot? I nie, nie wiąże się to z powtarzanym fake newsem, że mają dosyć zanieczyszczonego oceanu – przeprowadzono już liczne badania naukowe, które dowiodły, że wieloryby mieszczą w swoim żołądku ogromne ilości plastiku, co może być przyczyną ich śmierci, ale nie wykazano, żeby zabijały się, kiedy widzą pływający plastik. Co nie oznacza, że ten problem nie istnieje, aczkolwiek dzidka jest nieco o czym innym – o samobójstwach wielorybów i tym, co jest ich przyczyną oraz ile do tej pory udało się ustalić przy pomocy badań oceanologicznych.

Jako, że dzidka jest nieco powiązana z usuwaniem wypełnionych gazem martwych ciał wielorybów, ich wybuchaniem, masową śmiercią, kwestią samobójstw wśród tych zwierząt, ćwiartowaniem ich ciał i pozyskiwaniem do badań, daję ostrzeżenie dla osób bardziej wrażliwych na widok krwi, wnętrzności, ćwiartowania zwierząt, usuwania zwłok podnośnikami widłowymi, koparkami czy dźwigami. Po prostu umówmy się, że nie wszystko jest dla wszystkich, więc osoby gorzej znoszące taką tematykę mogą przestać czytać. Mimo wszystko uważam, że nauka to nauka. Różne rzeczy zdarzają się w naturze. Poniekąd jest to typowe dla tych zwierząt, a dla człowieka szybkie usunięcie ich zwłok, gdyż mogą być one nie tylko niebezpieczne dla otoczenia, kiedy wybuchną, ale również zaszkodzić środowisku naturalnemu – w szczególności w miejscach masowych samobójstw. Ponadto osobniki, których ciała nie zdążyły się wypełnić gazem, a straciły już życie są cennym źródłem surowców (zresztą nie tanich) czy materiałów do badań.

Jak wyglądają samobójstwa waleni?

Wieloryby nie mają tak, jak ludzie, zbyt wiele możliwości, jak odebrać sobie samemu życie, dlatego mogą to zrobić głównie na dwa sposoby. Pierwszy z nich (i najczęściej spotykany) to wypłynięcie na brzeg lub w jego pobliżu, gdzie pozbawione wody czy możliwości powrotu do niej umierają powolną, pełną cierpienia śmiercią. Z kolei drugi polega na wpłynięciu wieloryba na statek i niekiedy zdarza się, że jeśli ten nie jest duży, a wieloryb dosyć ciężki, może spowodować jego uszkodzenie, a tym samym zatonięcie lub co najmniej awarię uniemożliwiającą dalszy rejs. Warto także wspomnieć, że samobójstwa nie są charakterystyczne jedynie dla waleni, ale również morświnowatych i delfinów.

Masowe samobójstwa wielorybów

Czasami zdarza się, że bardzo dużo osobników jednego gatunku płynie plus minus w te samo miejsce, aby wypłynąć na brzeg i dokonać swojego żywota. Co ciekawe, masowe samobójstwa są dokonywane zazwyczaj przez przedstawicieli tego samego gatunku. Rekordowa ilość tego zdarzenia miała miejsce 8 i 9 października 2022 roku na plaży Tupuangi na wyspach Chatham w nowozelandzkim archipelagu Chatham (232 osobniki) oraz na plaży w Zatoce Waihere, która znajduje się na zachodnim wybrzeżu wyspy Pitt (245 osobników), gdzie łącznie przez zaledwie dwa dni aż 477 wielorybów popełniło masowe samobójstwa na dwóch plażach – w dodatku wszystkie tego samego gatunku w obydwu lokalizacjach: grindwale. Jest to największe z zarejestrowanych w historii masowych samobójstw wielorybów.

Rząd Nowej Zelandii nie był przygotowany na tak dużą skalę problemów – sprawdzano, które z wielorybów da się jeszcze uratować i przetransportować do oceanu. Zakopanie aż takiej ilości zwłok było zbyt niebezpieczne, przy brzegu było bardzo dużo rekinów, które utrudniały akcje ratunkową (też rekordowo dużo, zwabionych martwymi grindwalami, co stwarzało również  zagrożenie dla ludzi, dlatego po niedługim czasie 800 osób musiało zrezygnować z akcji ratunkowej. Teren otoczono, we wiadomościach podano informację, żeby pod żadnym pozorem nie zbliżać się do tych miejsc w najbliższych dniach i oczekiwano, aż ciała grindwali wygazują się i rozłożą (na szczęście są dosyć małe, więc nie wybuchają z taką siłą, jak np. płetwale błękitne i szare, kaszaloty czy humbaki). Ale i tak ze względu na niesamowicie dużą ilość osobników, które rozkładały się i wybuchały w gorącym słońcu otoczenie stało się nie do zniesienia przez zapach i ogłoszono katastrofę ekologiczną – wiele zwierząt innych gatunków na tym obszarze zmarło. Nowa Zelandia po kilku dniach doczekała się pomocy od rządu Australii w uprzątnięciu pozostałych rozkładających się ciał i ich zasypywanie piaskiem. Cała akcja odbyła się przy pomocy specjalnych służb, na odgrodzonym terenie i w odpowiedniej odzieży ochronnej, aby uniknąć zachorowania. Fauna i flora tego terenu nadal nie zregenerowała się po tym wydarzeniu. Dla porównania skali problemu – u wybrzeży Nowej Zelandii i Australii zazwyczaj dochodzi do masowych samobójstw waleni, delfinów i morświnowatych w granicach ok. 100-150 osobników. Rzadko kiedy dochodzi ona lub przekracza 200, a co dopiero sięga niemalże 500 w przeciągu zaledwie dwóch dni.

Jakie są przyczyny samobójstw waleni?

Problem samobójstw wielorybów, morświnowatych czy delfinów jest dosyć złożony. Dotychczasowe badania wykazały, że przyczyn jest kilka. Pierwszą i najczęstszą z nich jest podeszły wiek zwierzęcia – kiedy te wyczuwają, że nadchodzi ich czas, podpływają blisko brzegu, aby fale wyniosły je z wody. Pomimo wielu lat badań, nadal nie ustalono, dlaczego nie czekają na swoją naturalną śmierć tylko godzą się na taki los. Drugą przyczyną są choroby wywołane bakteriami (a nawet wtedy, kiedy mają nowotwory – bo tak, walenie też chorują na raka), biotoksyny (np. zatrucie niektórymi algami) czy obecność pasożytów, które prędzej czy później wykończyłyby wieloryby – możliwe, że chcą skrócić czas swojej męki. Dowiedziono również, że kiedy są osłabione z powodu braku dostatecznej ilości pożywienia też wypływają na brzeg (zdarza się również, że przez brak pożywienia potrafi wypływać po kilka osobników naraz w jedno miejsce, żeby pozbawić się życia, a tym samym dać szansę na uniknięcie głodu dla pozostałych osobników z gatunku, co ma zapewnić jego przetrwanie). Z kolei zaplątane w rybackie sieci mają problem z dopłynięciem do brzegu i wtedy często uderzają o przepływające w pobliżu statki – jeśli i to nie pomoże i nie zakończą swojego życia, starają się dopłynąć do brzegu.

Kolejnym powodem są również zmiany pogodowe – to właśnie one są jedną z najczęstszych przyczyn wypływania waleni na brzeg (np. kiedy prądy morskie są zbyt zimne). To właśnie ta przyczyna najczęściej powoduje masowe samobójstwa. Inną są problemy z nawigacją wywołaną zbytnim hałasem dochodzącym z oceanu, na przykład poprzez sonary, których walenie panicznie się boją ze względu na nieznane i dosyć głośne efekty dźwiękowe czy anomaliami magnetycznymi (to kolejna z przyczyn masowych samobójstw). Czasami, kiedy zgubią się i odpłyną zbyt daleko nie mogąc odnaleźć drogi powrotnej również wypływają na brzeg, żeby skończyć swój żywot. Sonary zakłócają nie tylko zdolności nawigacyjne wielu gatunków waleni, które wykorzystują podobną metodę nie tylko do komunikacji, ale również nawigacji i skanowania dna oceanicznego, co pomaga im uniknąć grzbietów, podwodnych wulkanów czy innych zagrożeń geologicznych (u niektórych waleni ten naturalny „sonar” jest na tyle dokładny, że pozwala on im określić położenie ziarenek piasku z odległości nawet 15 metrów).

Co ciekawe, niektóre gatunki (jak np. wspomniane wcześniej grindwale) mają silne więzi społeczne i podążają za liderem grupy. Jeśli lider z jakiegoś powodu wypływa na brzeg, aby skrócić swoje życie (chociażby z powodu choroby), to reszta osobników idzie w jego ślady. Wiem, mało inteligentne, taki owczy pęd – po prostu w grupach niektórych waleni podążanie za liderem gwarantuje przetrwanie, chociaż powiedzmy sobie szczerze: nie w takim wypadku…

Postępowanie w przypadku masowych samobójstw waleni

O ile w przypadku jednego osobnika skala problemu nie jest taka duża – nacina się jamę brzuszną i wyjmuje organy, w których mogą gromadzić się gazy, a następnie zakopuje lub przewozi (chociaż to też zależy od tego, jak duży jest osobnik i czy jest zagrożenie wybuchem, jeśli gazy zdążyły się nagromadzić), o tyle inaczej sprawa wygląda w przypadku masowych samobójstw. Pierwszą czynnością jest określenie skali problemu i zabezpieczenie terenu, następnie ocena sytuacji, czy w wodach nieopodal brzegu znajdują się rekiny i jak wiele – jest to niezbędne do podjęcia decyzji o akcji ratunkowej osobników, które jeszcze żyją (wtedy niezbędne jest przetransportowanie ich do oceanu przy pomocy dźwigu lub inną metodą, jeśli są mniejsze), zaś ostatnim – czy jest zagrożenie wybuchem (kiedy wiele osobników leżało zbyt długo w słońcu, usuwanie zwłok może być niebezpieczne i grozić nawet utratą życia przez członków służb specjalizujących się w utylizacji waleni).

Jeśli walenie umarły niedawno, można postarać się pozyskać ich mięso, tłuszcz, fiszbiny czy niektóre organy (jak chociażby wątroba) – zwłaszcza w przypadku płetwali błękitnych są one wartościowe. Niekiedy pozyskuje się także próbki do badań naukowych. W obydwu przypadkach dochodzi do porcjowania waleni. Zdarza się też, że liczba osobników jest bardzo duża i należy szybko usunąć je przy pomocy podnośników widłowych, dźwigów, koparek i innego sprzętu budowlanego, aby zapobiec katastrofie ekologicznej, kiedy te wybuchną lub zaczną się rozkładać. Często wykopuje się głębokie doły, w których składuje się nawet po kilka czy kilkadziesiąt osobników naraz, po czym zasypuje, aby ustrzec przed chorobami i żeby mogły się rozłożyć lub poporcjowane mięso rzuca się rekinom – dzięki temu nic się nie marnuje. Czasami wywozi się martwe ciała w głąb morza, aby nie zagrażały ludziom i faunie przybrzeżnej i tam zostały zjedzone przez drapieżniki (np. rekiny). To, w jaki sposób zostaną zutylizowane wieloryby, delfini czy morświnowate z masowych samobójstw ze względu na skalę problemu, decyzje podejmowane są przez rząd, a najczęściej przez ministerstwo gospodarki. Jeśli są to pojedyncze przypadki, decyzje pozostawia się specjalnym służbom specjalizującym się w utylizacji waleni.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

1.https://www.fisheries.noaa.gov/insight/understanding-marine-wildlife-stranding-and-response
2.https://www.tawernaskipperow.pl/czytelnia/ciekawostki/masowe-samobojstwa-wielorybow-czy-to-w-ogole-mozliwe%253F/7609
3.https://www.zsl.org/conservation/get-involved/uk-cetacean-strandings-investigation-programme-csip
4.http://whitelab.biology.dal.ca/strand/StrandingWebsite.html
5.https://www.nationalgeographic.com/animals/article/why-do-whales-beach-themselves
6.https://theconversation.com/do-whales-attempt-suicide-50165
7.https://theconversation.com/what-causes-whale-mass-strandings-72985
8.https://www.wionews.com/world/why-do-whales-commit-suicide-answer-may-be-sonar-193807
9.https://www.seawatchfoundation.org.uk/understanding-cetacean-stranding-and-response/
10.https://www.nature.com/articles/s41598-020-66484-x
11.https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmars.2021.650735/full
12.https://iwc.int/management-and-conservation/strandings
13.https://uk.whales.org/our-4-goals/create-healthy-seas/why-do-whales-and-dolphins-strand/
14.https://www.doc.govt.nz/nature/native-animals/marine-mammals/marine-mammal-strandings/why-do-marine-mammals-strand/
15.https://www.kold.com/2022/10/12/477-whales-die-heartbreaking-new-zealand-strandings/
16.https://www.bbc.com/news/world-asia-38953165
17.https://www.theguardian.com/environment/2018/mar/23/mass-whale-stranding-western-australia-sharks-beached-augusta-hamelin-bay
18.https://www.nrdc.org/experts/michael-jasny/us-navy-implicated-new-mass-stranding-whales
19.https://www.thestar.com/news/world/2014/05/16/why_a_dead_blue_whale_is_so_important_to_science.html
20.https://wildlifeflorida.org/whales-beach/
21.https://ukstrandings.org/
22.https://www.scientificamerican.com/article/why-do-whales-beach-themselves/
23.https://www.science.org/content/article/why-whales-flee-sonar-sometimes-their-death
24.https://www.mmc.gov/priority-topics/species-of-concern/north-atlantic-right-whale/ship-strikes/
25.https://www.savecoastalwildlife.org/collisions-with-ships