Dzidki, jednym z odwiecznych marzeń człowieka obok latania była możliwość zamieszkania pod wodą, wśród oceanicznej fauny i flory. Nic więc dziwnego, że nie raz w kulturze masowej pojawiał się motyw podwodnych miast, takich jak legenda o Atlantydzie czy chociażby coś bardziej futurystycznego, jak możliwość zbudowania całych podwodnych miast na dnie morza, które byłyby całkowicie dostosowane do życia. Jedną z namiastek tej drugiej perspektywy są podwodne stacje badawcze wykorzystywane przez biologów morskich, oceanografów oraz inżynierów, a nawet… do trenowania astronautów, którzy mają wyruszyć w rejs kosmiczny.

Początki podwodnych stacji badawczych a nurkowanie saturacyjne

Podwodne laboratoria badawcze (UWL – ang. Under Water Labolatory) zostały zainspirowane przez wynalazek zwany dzwonem nurkowym, czyli specjalnej komorze do transportu nurków z powierzchni wody na głębiny oraz z powrotem. Wynurzanie dzwonu odbywa się przy pomocy wciągarki. Zazwyczaj wyróżniało się dwa typy dzwonów nurkowych: mokry z otwartym dnem oraz zamknięty (drugi typ pomaga wytrzymać większe ciśnienie i zejść na większe głębokości). Obydwa dzwony służyły do wykonania prac nurkowych i na ich podstawie w latach 50. XX wieku rozpoczęto pracę nad wykonaniem pierwszego projektu podwodnej stacji badawczej, które miały zrewolucjonizować badanie dna oceanu, morskiej fauny i flory oraz innych zjawisk zachodzących pod wodą w trybie całodobowym dzięki wypełnieniu powietrzem i umożliwienia ludziom normalnego funkcjonowania wewnątrz – bez sprzętu nurkowego. Różniło się to od batyskafów tyle, że miało umożliwiać pozostawanie na dnie akwenu przez dłuższą ilość czasu, ale na mniejszej głębokości. Początkowo do zanurzeń i dokonywania pomiarów wykorzystywano specjalne komory zamknięte, zanim powstały pierwsze podwodne stacje badawcze.

Wbrew pozorom, historia podwodnych stacji badawczych wiąże się nieodłącznie z saturacją krwi nurków podczas zanurzenia na duże głębokości. Pierwsze UWL zainspirowane zostało bowiem pracą George'a F. Bonda dotyczącą właśnie badań skutków fizjologicznych i medycznych na ludzki organizm w wyniku oddziaływania saturacji hiperbarycznej. Bond przeprowadzał swoje badania w latach 1957-1963 w ramach projektu „Genesis”.

Pierwszy projekt wysyłania nurków w komorach nurkowych „Man in the Sea” rozpoczął Edwin Albert Link w 1962 roku, który zainspirowany pracą Bonda prowadził badania nurków wystawionych na warunki hiperbaryczne pod wodą. W ich wyników świat doczekał się pierwszego akwanauty – belga Roberta Sténuit, który był nie tylko dziennikarzem, ale również podwodnym archeologiem. Na potrzeby badań spędził on 24 godziny na głębokości 61 m, co było podwaliną do zbudowania pierwszej podwodnej stacji badawczej. W 1964 roku w ramach kolejnego projektu „Man in the Sea II” prowadzonego również przez Linka, Sténuit wraz z innym nurkiem, Jonem Lindbergiem, spędził aż 49 godzin na głębokości 126 m przez czas aż 49 godzin. Badanie odbywało się w nadmuchiwanej konstrukcji SPID.

Conshelf I, II i III

W międzyczasie po pierwszym projekcie Linka, francuski badacz Jacques-Yves Cousteau zainspirowany badaniami prowadzonymi przez Bonda, postanowił podjąć się podobnego zagadnienia. Rozpoczął on projekt Conshelf I (Continental Shelf Station One)w 1962 roku, w ramach którego dwóch nurków miało spędzić tydzień na głębokości 10 metrów w pobliżu Marsylii. Albert Falco i Claude Wesly, mieli spędzać co najmniej po pięć godzin dziennie poza stacją i codziennie przechodzili badania lekarskie. Podwodna kolonia była wspierana powietrzem, wodą, żywnością, energią i wszystkimi niezbędnymi do życia środkami od dużego zespołu wsparcia znajdującego się na górze. Mężczyźni na dnie przeprowadzali szereg eksperymentów mających na celu określenie praktyczności pracy na dnie morskim i byli poddawani ciągłym badaniom lekarskim.

Następnie w 1963 roku przeprowadził projekt Conshelf II (Continental Shelf Station Two), w ramach którego aż sześciu nurków miało spędzić początkowo miesiąc na głębokości 11 metrów na Morzu Czerwonym nieopodal Sudanu, a następnie w tej samej lokacji przenieść się na inną głębokość (25 metrów) i spędzić tam czas około dwóch tygodni. Badania te zaowocowały dużą ilością danych i nowych rozwiązań inżynieryjnych, dzięki którym kolejni nurkowie mieli spędzać już długie tygodnie w pierwszych podwodnych stacjach. Warto także wspomnieć, że sam Cousteau zaprojektował również w 1959 roku jednoosobową łódź podwodną SP-350 Denise, co było podstawą do tego projektu podwodnych domów w kształcie rozgwiazdy, czyli właśnie Conshelf. Sama łódź podwodna przypominała z kolei latający spodek rodem z kina science-fiction. W ramach projektu Conshelf II skonstruowano jeszcze jedną, mniejszą kabinę głęboką, w której dwóch nurków żyło na głębokości 30 metrów przez około tydzień czasu. Byli jednymi z pierwszych, którzy oddychali helioksem, mieszaniną helu i tlenu, unikając normalnej mieszaniny azotu i tlenu, która podczas oddychania pod ciśnieniem może powodować narkozę. Kabina głęboka była również wczesnym etapem nurkowania nasyconego, w którym tkanki ciała akwanautów zostały całkowicie nasycone helem w mieszaninie oddechowej, w wyniku oddychania gazami pod ciśnieniem. Niezbędna dekompresja z nasycenia została przyspieszona przy użyciu gazów oddechowych wzbogaconych w tlen. Nie odczuwali żadnych widocznych złych skutków. Ze względu na to, że drugi z projektów był decydującym wysiłkiem w badaniach fizjologii i technologii nurkowania, Consteau nagrał film fabularny „World Without Sun” o podwodnych stacjach, nad którymi pracowali (link do filmu zamieszczam na samym końcu dodatkowej bibliografii dla zainteresowanych).

Conshelf III został zainicjowany w 1965 roku i w eksperymencie pod wodą brało udział sześciu nurków żyjących przez okres trzech tygodni na głębokości 102,4 metra na Morzu Śródziemnym w pobliżu latarni morskiej Cap Ferrat (pomiędzy Niceą a Monako). Sam Jaques-Yves Cousteau był zdeterminowany, aby uczynić stację bardziej samowystarczalną, zrywając większość więzi z powierzchnią. Pod wodą ustawiono pozorowaną platformę wiertniczą, a nurkowie z powodzeniem wykonali kilka zadań przemysłowych.

Warto również wspomnieć, że pierwotny projekt przewidywał zanurzenie pięciu stacji Conshelf na maksymalną głębokość 300 metrów w ciągu dekady, jednakże ukończono tylko trzy z maksymalną głębokością 100 metrów (Conshelf I, II i III). Wynikało to z faktu, że wiele prac zostało częściowo sfinansowanych przez francuski przemysł petrochemiczny, który wraz z Cousteau miał nadzieję, że takie podwodne komory będą mogły służyć jako stacje bazowe dla przyszłej eksploatacji morza, jednak z czasem Jaques-Yves odrzucił swoje poparcie dla takiej eksploatacji oceanów i zakończył serię projektów Conshelf. Mimo tego, wszystkie trzy eksperymenty były przełomowe oraz przyczyniły się do poszerzenia wiedzy na temat technologii i fizjologii podwodnej człowieka. Warto także wspomnieć, że wraz z innym projektem, SEALAB, zespół Consteau zapoczątkowało erę ochrony środowiska oceanicznego poprzez budowanie świadomości społecznej, a także rozpoczęło stosowanie baz podwodnych do celów badawczych w zakresie oceanografii, oceanologii oraz inżynierii podwodnej.

SEALAB I, II i III

Projekty prowadzone przez Linka i Cousteau zaowocowały wzrostem zainteresowania dotyczącym przeprowadzania testów nurkowania saturacyjnego i powstawania kolejnych podwodnych stacji, na których specjalnie do tego przeszkoleni nurkowie przebywali przez nawet kilka tygodni na dużych głębokościach. Jednym z bardziej znanych serii takich projektów jest SEALAB. Pierwsza odsłona serii, SEALAB I, został opuszczony u wybrzeży Bermudów w 1964 roku na głębokość 58 m poniżej powierzchni morza. Został zbudowany z dwóch przerobionych pływaków i utrzymywany na miejscu za pomocą osi z wagonów. Eksperyment obejmował czterech nurków: Roberta Thompsona, Lestera Andersona, Roberta A. Bartha i Sandersa Manninga), którzy mieli pozostać zanurzeni przez okres trzech tygodni. Eksperyment przerwano po 11 dniach z powodu zbliżającej się burzy tropikalnej.

Kolejny projekt podwodnej stacji badawczej, SEALAB II, miał powierzchnię użytkową 63 metrów kwadratowych i został zanurzony na głębokość ponad 60 metrów w 1965 roku i brały w nim udział aż trzy zespoły po czterech nurków, którzy zmieniali się po spędzeniu 15 dni. Został umieszczony w kanionie La Jolla u wybrzeży Scripps Institution of Oceanography w La Jolla w Kalifornii Warto także podkreślić, że była to pierwsza stacja badawcza wyposażona w gorące prysznice i chłodzenie. Pod koniec sierpnia akwanauta Scott Carpenter pobił rekord pozostając nieprzerwanie na stacji przez czas 30 dni. Podczas tego etapu nurkowie przetestowali nowe narzędzia, metody ratownictwa i elektrycznie podgrzewany suchy skafander. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że nurkom podczas eksperymentu pomagał… delfin butlonosy imieniem Tuffy, który został wytresowany w ramach Programu Ssaków Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych. Na potrzeby eksperymentu SEALAB II, delfin Tuffy uczony był również przewożenia zapasów z powierzchni do podwodnej stacji badawczej SEALAB II oraz udzielania nurkom pomocy w przypadku niebezpieczeństwa.

Wykorzystanie tresowanego delfina okazało się na tyle pomocne, że Tuffy wziął również udział w projekcie SEALAB III, który był najbardziej ambitnym z serii. Sama baza stanowiła przebudowę SEALAB II na jej kolejną, ulepszoną już wersję na potrzeby zanurzenia na głębokość 186 m. W projekcie wzięło udział pięć zespołów liczących po dziewięciu nurków, którzy mieli wymieniać się co 12 dni, a także prowadząc badania oceanograficzne i zajmując się rybołówstwem na dużej głębokości. Oprócz wielu badań biomedycznych, nurkowania przygotowawcze przeprowadzono w Eksperymentalnej Jednostce Nurkowania Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych w Washington DC Navy Yard. Te „nurkowania” nie były wykonywane na otwartym morzu, ale w specjalnej komorze hiperbarycznej, która mogła odtworzyć ciśnienie na głębokości nawet 312 m. Niestety, jeden z nurków zmarł w fazie przygotowawczej z powodu błędu ludzkiego, zaś w późniejszym okresie dochodziło do licznych awarii. 15 lutego 1969 roku SEALAB III został obniżony do 185 m u wybrzeży wyspy San Clemente w Kalifornii. Wkrótce siedlisko zaczęło przeciekać i wysłano czterech nurków, aby je naprawili, ale im się to nie udało. Podczas drugiej próby zginął akwanauta Berry L. Cannon. Okazało się, że w jego rebreatherze brakowało substancji chemicznej niezbędnej do usuwania dwutlenku węgla. John Rawlins, oficer medyczny Królewskiej Marynarki Wojennej przydzielony do projektu, również zasugerował, że hipotermia podczas nurkowania była czynnikiem przyczyniającym się do nierozpoznania problemu przez nurka. Z powodu dużej awaryjności SEALAB III, również wszystkie podobne projekty Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych zostały zakończone i nie wracano do nich przez wiele lat. Wraz z niepowodzeniem SEALAB III na długie lata wyścig o większe głębokości, dłuższe misje i postęp techniczny dobiegł końca.

Helgoland UWL

Niemiecki projekt  Helgoland UWL był pierwszą podwodną stacją badawczą na świecie wykorzystywaną w zimnych wodach. Zostało zbudowane w Lubece w Niemczech w 1968 roku. Mierzyło 14 metrów długości i posiadało średnicę 7 metrów, dzięki czemu umożliwiało spędzenie kilku tygodni pod wodą przy użyciu technik nurkowania saturacyjnego. Mieszkający w nim naukowcy i technicy pracowali w laboratorium, do którego wracali po każdej sesji nurkowej. Pod koniec pobytu dokonali dekompresji, dzięki czemu mogli wynurzyć się bez choroby dekompresyjnej. Hegoland UWL było używane na wodach Morza Północnego i Bałtyckiego od 1969 roku, a w 1975 roku zostało przeniesione na Jeffreys Ledge w Zatoce Maine u wybrzeży Nowej Anglii w Stanach Zjednoczonych. Wraz z końcem lat 70. XX wieku wycofano je z eksploatacji, zaś w 1998 roku zostało przekazane Niemieckiemu Muzeum Oceanograficznemu w Nautineum, filii muzeum w Stralsundzie (więc jeśli jakieś Dzidki będą w okolicy, warto odwiedzić i przyjrzeć się z bliska podwodnemu laboratorium Hegoland UWL).

Tektite I i II

Stacje Tektite I i II (nazwane tak od tektytu, czyli meteorytów powstających w wyniku bardzo szybkiego ochłodzenia) były bardziej przestronne i technicznie zaawansowane, niż Conshelf, SEALAB czy Hegoland UWL. Obydwie zostały zbudowane przez General Electric i sfinansowane ze środków NASA, Biura Badań Marynarki Wojennej USA oraz Departament Spraw Wewnętrznych Stanów Zjednoczonych. Test stacji Tekite I przeprowadzono w lutym 1969 roku w Great Lameshur Bay na Wyspach Dziewiczych Stanów Zjednoczonych na głębokości 13 m. W teście brało udział czterech akwanautów, którzy zaledwie po niecałym miesiącu ustanowili jako zespół rekord świata w nurkowaniu saturacyjnym. W połowie kwietnia powrócili na powierzchnię po 58 dniach podwodnych badań naukowych. Ze względu na tak długi pobyt, dekompresja zajęła aż 19 godzin. Warto podkreślić, że zgodnie z zamysłem NASA, po raz pierwszy profesjonalnych nurków zastąpili naukowcy. Była to pierwsza w historii baza mająca na celu przygotowywanie naukowców pod wodą do lotów kosmicznych i pracy w ekstremalnych warunkach.

Z kolei drugi test, Tektite II, odbyła się już w 1970 roku w Great Lameshur Bay, St. John Island, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych, na głębokości 13,1 m i obejmował aż 10 misji, które trwały od 10 do 20 dni, zaś w każdej z nich brało udział czterech naukowców i jeden inżynier specjalizujący się w konstrukcjach podwodnych stacji badawczych (był potrzeby do wykonywania potencjalnych napraw oraz zbierania danych w celu skonstruowania w przyszłości lepszych podwodnych laboratoriów). Warto tutaj zaznaczyć, że podczas Tektite II po raz pierwszy podjęto się podwodnych badań na temat ekologii oceanów. Prowadzono całodobowe obserwacje członków załogi, które filmowano przy pomocy kamer (można powiedzieć, że to taki podwodny Big Brother, tylko dla celów badania zmian fizjologicznych nurków, a nie ku rozrywce gawiedzi – chociaż nie dam głowy, czy ryby nie zaglądały im przez okna).

Pomniejsze podwodne stacje badawcze

Oczywiście było jeszcze kilka innych podwodnych stacji badawczych, które opuszczano na mniejsze głębokości, jak chociażby: Edalhab I i II, BAH I, Progetto Abissi czy Kraken (Sprut). Edalhab został zaprojektowany i skonstruowany przez czterech studentów Engineering Design and Analysis Laboratory w USA. Pierwsza misja odbyła się w kwietniu 1968 roku na głębokości 12,2 m w Alton Bay w stanie New Hampshir i trwała 48 godzin i 6 minut. W eksperymentach Edalhab II z 1972 roku, które odbywały się w Miami na głębokości 13,7 m, Uniwersytet New Hampshire we współpracy z NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) używały nitroksu jako gazu oddechowego, przez co konwersja do tego eksperymentu zwiększyła wagę stacji z 14 ton do 23 ton.

BAH I (skonstruowany dla Instytutu Biologicznego Helgoland, prototyp większego podwodnego laboratorium – Hegoland UWL) miał długość 6 m i średnicę 2 m. Ważył około 20 ton i był przeznaczony dla dwuosobowej załogi. Pierwsza misja we wrześniu 1968 roku na głębokości 10 m w Morzu Bałtyckim trwała 11 dni. W czerwcu 1969 roku na Jeziorze Bodeńskim odbyła się tygodniowa misja na płaskiej wodzie. Podczas próby zakotwiczenia siedliska na głębokości 47 m, konstrukcja została zalana przez dwóch nurków i zatonęła na dnie morskim. Postanowiono podnieść go razem z dwoma nurkami zgodnie z wymaganym profilem dekompresyjnym i nikomu nic się nie stało.

Włoska stacja podwodna Progetto Abissi, znana także jako La Casa in Fondo al Mare (tłumacząc z włoskiego jako: „dom na dnie morza”), została zaprojektowana przez zespół nurków Explorer Team Pellicano w 2005 roku. Składała się z trzech cylindrycznych komór i służyło jako platforma dla telewizyjnego teleturnieju. Po raz pierwszy została uruchomiona we wrześniu 2005 roku na dziesięć dni na czas teleturnieju. Następnie została zamieszczana w 2007 roku na okres 14 dniu przez sześciu akwanautów.

Ciekawą podwodną stacją był również sowiecki Sprut, znany również jako Kraken, skonstruowany w 1969 roku. Pomysł powstał już w 1967 roku i był pierwszym budowanym „domowymi metodami” tego typu projektem autorstwa trzech członków moskiewskiego klubu miejskiego DOSAAF „Dolphin”: Alexandra Korolev’a, Victora Shabalina i Williama Muravyev’a, którą umieścili w rejonie Kara-Dag, gdzie prowadzili badania oceanograficzne zgodnie z zadaniem Ogólnounijny Instytut Badawczy Rybołówstwa i Oceanologii. Warto podkreślić, że to pierwsza w Związku Radzieckim podwodna domowa konstrukcja pneumatyczna, której kształt i stabilizacja odbywa się dzięki różnicy ciśnień od wewnątrz i od zewnątrz. Posiada kształt przypominający igloo, zaś samą stację montuje się do dna. Była ona teoretycznie niezatapialna, ale nie nadawała się do długoterminowej eksploracji. Trzeba było zarzucić na nią siatkę podtrzymującą, żeby zapobiec wynurzeniu (można powiedzieć, że był to taki podwodny balon).

HYDROLAB – Pierwsza podwodna stacja badawcza NOAA

Stacja HYDROLAB została zbudowana w 1966 roku i częściowo sfinansowane przez NOAA na potrzeby prowadzenia badań oceanologicznych i oceanograficznych (głównie badań nad rafami koralowymi). Podwodną stację badawczą uruchomiono jednak dopiero w 1970 roku. Była to pierwsza stacja, na której przeprowadzono tak ogromną ilość misji (bo aż 180 na różnych głębokościach – około 100 do połowy lat 70. XX wieku na Bahamach, a następnie około 80 misji w pobliżu Saint Croix na Wyspach Dziewiczych Stanów Zjednoczonych w latach 1977-1985). Wszystkie misje zostały opisane w Hydrolab Journal. Podwodną stację HYDROLAB wycofano z eksploatacji w 1985 roku i wystawiono jako ekspozycję w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej Smithsonian Institution w Waszyngtonie, a następnie w 2017 roku przeniesiono je do NOAA Auditorium and Science Center w Silver Wiosna, Maryland.

MarineLab

Podwodne laboratorium MarineLab było najdłużej działającym siedliskiem dna morskiego w historii, działającym nieprzerwanie od 1984 do 2018 roku w Key Largo na Florydzie. Podwodna stacja badawcza przeszkoliła w tym czasie setki osób, prowadząc szeroki wachlarz badań edukacyjnych i naukowych, od badań wojskowych Stanów Zjednoczonych po rozwój farmaceutyczny. Sam projekt zainicjowano w 1973 roku i funkcjonował pod kryptonimem „MEDUSA”. Zaprojektowano i zbudowano go w ramach programu studenckiego inżynierii oceanicznej w Akademii Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych pod kierunkiem dr Neila T. Money. W 1983 roku MEDUSA została przekazana Fundacji Rozwoju Zasobów Morskich (MRDF), a w 1984 r. została umieszczona na dnie morskim w parku stanowym John Pennekamp Coral Reef w Key Largo na Florydzie na głębokości 8,3 m. W latach 1993-1995 NASA wielokrotnie wykorzystywała MarineLab do badania kontrolowanych ekologicznych systemów podtrzymywania życia (CELLS).

Stacja badawcza Aquarius i jej znaczenie w projekcie NEEMO

Z przyczyn takich jak brak mobilności, brak samowystarczalności, przesunięcie punktu ciężkości na podróże kosmiczne i przejście na powierzchniowe systemy nasycenia, zainteresowanie siedliskami podwodnymi zmalało, co spowodowało zauważalny spadek dużych projektów po 1970 roku. Zbudowany w 1986 roku w stylu SEALAB i Hegoland Aquarius o wymiarach 43 na 9 stóp był pierwotnie używany na Wyspach Dziewiczych Stanów Zjednoczonych i był własnością National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). Po cięciach budżetowych w 2013 roku został kupiony przez Florida International University. Znajdująca się do niedawna na 65 stopach wody na skraju rafy w Key Largo na Florydzie Aquarius funkcjonowała jako pełnoetatowy ośrodek naukowo-badawczy, który pozwala załodze złożonej z czterech naukowców i dwóch techników na prowadzenie 10-dniowych misji badawczych. Warto wspomnieć, że został zaprojektowany w taki sposób, aby przetrwać huragan. Wyposażony był w cztery 24-tonowe nogi, które posiadały regulację wysokości. Dzięki nowoczesnym udogodnieniom, takim jak internet, telefon, ciepła woda i klimatyzacja, odbyto ponad 114 misji, a nawet pomagał w szkoleniu astronautów NASA (do projektu NEEMO – ang. NASA Extreme Environment Mission Operations, polegającym na pracy w ekstremalnie trudnym środowisku) i nurków Marynarki Wojennej USA. Po zakończeniu misji akwanauci musieli przejść przez trwający 17 godzin proces dekompresji, podczas którego ciśnienie otoczenia w podwodnej stacji było powoli obniżane do poziomu panującego na powierzchni, co pozwalało nurkom opuścić obiekt i wypłynąć na powierzchnię bez narażania się na utratę życia. Ostatnia podwodna misja stacji Aquarius miała miejsce 16 lipca 2012 roku na głębokości 18 m i trwała 6 dni.

La Chalupa

Aktualnie funkcjonuje wiele innych stacji podwodnych, ale chyba jedną z najsłynniejszych jest La Chalupa zaprojektowana w 1972 roku przez Iana Koblicka, prezesa Fundacji Rozwoju Zasobów Morskich i jednego z pionierów aquanautów. Była ona największą i najbardziej zaawansowaną technologicznie stacją podwodną swoich czasów. Koblick, który kontynuował jego praca jako pioniera w opracowywaniu zaawansowanych programów podwodnych dla nauki i edukacji o oceanach, jest współautorem książki „Living and Working in the Sea” i jest uważany za jednego z czołowych autorytetów w dziedzinie zamieszkiwania podwodnego. La Chalupa stacjonowała u wybrzeży Puerto Rico na różnych głębokościach.

W połowie lat 80. La Chalupa została przekształcona w Jules' Undersea Lodge w Key Largo na Florydzie. Była używana jako główna platforma dla programu Scott Carpenter Man in the Sea, podwodnego analogu do Space Camp. W przeciwieństwie do Space Camp, który wykorzystuje symulacje, uczestnicy wykonywali zadania naukowe, korzystając z rzeczywistych systemów nurkowania saturacyjnego. W programie wykorzystano również MarineLab, podwodny Sea Urchin (zaprojektowany i zbudowany przez Phila Nuyttena) oraz system Oceaneering Saturation Diving składający się z komory dekompresyjnej na pokładzie i dzwonu nurkowego. La Chalupa była miejscem pierwszego podwodnego czatu komputerowego, sesji prowadzonej na Scuba RoundTable GEnie (pierwszy niezwiązany z komputerami obszar na GEnie). Nurkowie z całego świata mogli kierować pytania do niego i do komandora Carpentera. Warto wspomnieć, że od momentu uruchomienia tej podwodnej stacji badawczej miał miejsce tylko jeden wypadek, a konkretnie podczas drugiej misji w 1972 roku, kiedy to stalowa linka owinęła się wokół lewego nadgarstka doktora Lance'a Rennki, roztrzaskując jego ramię, które następnie stracił w wyniku gangreny gazowej.

Krótko o innych aktualnie funkcjonujących stacjach badawczych

Warto także wspomnieć, że na przełomie końca lat 90. i początku 2000 wznowiono budowę podwodnych stacji badawczych. Jednak większość ze wspominanych tutaj nadaje się jedynie do krótkoterminowego przebywania na niewielkich głębokościach: Scott Carpenter Space Analog Station, Lloyd Godson's Biosub, Galathée, Hipocampe, Eilat’s Coral World Underwater Observatory i Aquabulle.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Stacje badawcze:
1.https://illumin.usc.edu/underwater-habitats/
2.https://divingmuseum.org/indepth/habitats/
3.https://www.marinetechnologynews.com/blogs/short-history-of-underwater-labs-700486
4.https://www.noaa.gov/heritage/stories/how-noaas-first-undersea-lab-helped-scientists-study-corals
5.https://www.gearpatrol.com/archive/a93804/a-brief-history-of-underwater-habitats-and-exploration/
6.https://oneworldoneocean.com/blog/undersea-labs-50-years-of-living-underwater/
7.https://www.defense.gov/News/Feature-Stories/story/Article/1737193/hitting-bottom-submariner-explored-deepest-part-of-ocean/
8.https://gue.com/blog/decompression-habitats/
9.https://scubaboard.com/community/threads/underwater-inflatable-habitat-sprut-kraken-1967-rus.575325/
10.https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/bf01609497.pdf
11.https://www.redbull.com/gb-en/theredbulletin/under-the-pole-interview
12.https://geekweek.interia.pl/raport-najdziwniejsze-miejsca-swiata/news-mars-na-dnie-oceanu-jak-nasa-szkoli-astronautow-w-podmorskie,nId,5998409
13.https://photolib.noaa.gov/Collections/Voyage/NURP/Undersea-Technologies/Undersea-Labs

Program „Man in the Sea”:
14.https://www.hds.org/articles/man-in-the-sea-program

Conshelf I, II i III:
15.https://www.cousteau.org/legacy/technology/conshelf/
16.https://scubadiverlife.com/diving-history-jacques-cousteaus-conshelf-missions/
17.https://www.closed-worlds.com/conshelf-ii-iii
18.https://hackaday.com/tag/conshelf/

SEALAB I, II i III:
19.https://bernews.com/2014/04/helium-dual-role-sealab/
20.https://www.bluebird-electric.net/submarines/SeaLab_US_Navy_Underwater_Research_Laboratory.htm
21.https://www.sandiegoreader.com/news/2015/oct/12/waterfront-50th-anniversary-sealab-ii/
22.https://www.history.navy.mil/content/history/archive/visit-our-museum-archive/naval-undersea-museum/collections/sealab/sealab-ii.html

Hegoland UWL:
23.https://stellwagen.noaa.gov/maritime/helgoland.html
24.https://www.researchgate.net/publication/227311091_Studies_from_the_UWL_Helgoland_on_the_macrobenthic_fauna_of_rocks_and_boulders_in_Lubeck_Bay_western_Baltic_Sea
25.https://link.springer.com/article/10.1007/BF01609498

Tektite I i II:
26.https://seabeemagazine.navylive.dodlive.mil/News/Article/2610129/project-tektite-i-and-the-birth-of-the-underwater-construction-teams/
27.https://www.uw360.asia/project-tektite-the-aquanauts-that-lived-in-the-sea/
28.https://exploration.marinersmuseum.org/watercraft/tektite/
29.https://www.scienceandthesea.org/program/tektite
30.https://tektitedocumentary.wordpress.com/

HYDROLAB:
31.https://www.noaa.gov/heritage/stories/how-noaas-first-undersea-lab-helped-scientists-study-corals
32.https://www.nps.gov/sari/learn/nature/science-and-research.htm

MarineLab:
33.https://www.mrdf.org/undersea-lab-museum

Aquarius:
34.https://www.national-geographic.pl/artykul/podwodna-baza-badawcza-aquarius-to-miejsce-jedyne-w-swoim-rodzaju
35.https://divers24.pl/338-ostatnia-misja-podwodna-baza-aquarius/
36.https://www.livingoceansfoundation.org/global-reef-expedition/atlantic-ocean/florida-keys-aquarius-habitat/
37.https://oceanexplorer.noaa.gov/projects/02aquarius/aquarius.html
38.https://www.asc-csa.gc.ca/eng/missions/neemo/aquarius.asp

La Chalupa:
39.https://steemit.com/ocean/@alexbeyman/historical-underwater-habitat-showcase-la-chalupa-aka-jules-undersea-lodge
40.https://www.liquisearch.com/underwater_habitat/la_chalupa_research_laboratory
41.https://scubaguru.com/lxd-041-ian-koblick-legendary-aquanaut/
42.https://tektite2020.com/ian-koblick.html

Nurkowanie saturowane:
43.https://www.portalmorski.pl/wiadomosci/offshore/45287-maly-kosmos-nurkow-saturowanych
44.https://hmn.wiki/pl/Saturation_diving
45.https://forumakademickie.pl/fa-archiwum/archiwum/99/1/artykuly/19-nurek_gaz.htm
46.https://www.national-geographic.pl/artykul/nurkowie-glebinowi-przebadani-saturacja-krwi-spada-do-poziomu-charakterystycznego-dla-fok
47.https://www.messynessychic.com/2013/05/27/remains-of-an-underwater-habitat-left-by-1960s-sea-dwellers/
48.https://www.thevintagenews.com/2016/03/24/jacques-cousteaus-underwater-colonies-from-the-1960s-copy/?chrome=1

Film „World Without Sun”:
49.https://www.youtube.com/watch?v=ZXT-DztSvoo