Dzidki, rzekome wyspy (z ang. phantom island) to takie, które z początku były wynikiem odkryć podczas wypraw przez morza, zaznaczane przez kartografów na mapach, opisywane, a nawet niekiedy badane… a później w tajemniczy sposób okazywało się, że takie wyspy znikały i nie były po nich śladu. Niekiedy potrafiły pojawiać się ponownie i znowu znikać. Istnienie niektórych z nich zostało nawet zweryfikowane, ale nie dotyczy to wszystkich – dlatego istnienie niektórych było potwierdzone, a inne uchodziły jedynie za fikcję lub pomyłkę, ale wiadome było jedno – niezależnie od tego, czy istniały faktycznie czy też nie, wszystkie znikały w niewyjaśnionych okolicznościach, niekiedy pojawiając się na nowo. Stąd powstawało wokół nich wiele różnych legend, które były przekazywane następnie dalej w opowieściach oraz znikały na nowych poprawkach… żeby z czasem znowu zostać zaznaczone. Jakie były przyczyny znikania i ponownego pojawiania się rzekomych wysp? Czy były jedynie fikcją czy też istniały naprawdę? I jakie naukowe wyjaśnienia powstały na ich temat, na jakie rodzaje je podzielono? Czy takie wyspy były rzadkością? Wokół wszystkich tych wysp powstały niesamowite legendy, morskie opowieści czy niektóre nawet zostały uznane za zjawiska wymagające dokładnego zbadania, które możliwe było dopiero przy wykorzystaniu nowoczesnego sprzętu do badania zmian zachodzących w strukturze dna morskiego.

Skąd wzięło się zjawisko rzekomych wysp?

Rzekoma wyspa to określenie przydzielane wyspie, która była umieszczana na mapach przez pewien czas, ale później okazywało się, że fizycznie jej tam teraz nie ma, dlatego jej istnienie poddano w wątpliwość i sprawiło to, że zachodziła konieczność aktualizacji mapy, na której już jej nie było. Większość wysp tego typu pochodzi z raportów pierwszych żeglarzy eksplorujących nowe regiony i są często wynikiem błędów nawigacyjnych, błędnych obserwacji, niezweryfikowanych informacji lub celowego sfabrykowania, ale były również i takie, które zatonęły w wyniku podniesienia się poziomu wody lub znikły w wyniku innych zjawisk zachodzących w przyrodzie (na przykład tzw. wyspy piaskowe). Podejrzewa się nawet, że niektóre z nich mogły być fragmentem waleni czy kawałkami gór lodowych widzianymi z dużej odległości, a jeszcze inne mirażami. Niektóre pozostawały na mapach przez wieki, zanim okazało się, że tak naprawdę nie istnieją. Rzekoma wyspa to taka, o której twierdzi się, że istniała współcześnie, ale później odkryto, że w ogóle nie ma po niej śladu lub okazało się, że nie jest to wyspa, a kawałek kontynentu, który został błędnie zbadany.

Rzekome wyspy a błędy kartograficzne

Niektóre rzekome wyspy powstały w wyniku nieprawidłowego ustawienia rzeczywistych wysp lub innych błędów kartograficznych. Wyspa Pepys była błędną identyfikacją Falklandów. Półwysep Banks w Nowej Zelandii pojawia się na niektórych wczesnych mapach jako wyspa, ale później odkryto, że przyłączony do kontynentu. Z ciekawą sytuacją mamy również do czynienia w przypadku Wyspy Kalifornijskiej. Twierdzono, że jest to wyspa oddzielona od Ameryki Północnej przez cieśninę, jednak z czasem okazało się, że w rzeczywistości nie była to cieśnina, a Zatoka Kalifornijska, ale na mapach z XVII i XVIII wieku była przedstawiana jako wyspa. Dopiero z początkiem XIX wieku poprawiono ten błąd kartograficzny.

Wyspa Phelipeaux, pozorna kopia wyspy Royale w Lake Superior, pojawiała się na mapach odkrywców przez wiele lat, a nawet służyła jako punkt orientacyjny dla granicy między Stanami Zjednoczonymi a terytorium, które miało stać się Kanadą. Jednak przed późniejszą eksploracją terenów współczesnej Kanady ustalono, że wyspa nie istnieje. Sandy Island pojawiła się na mapach Morza Koralowego od końca XIX wieku, między wyspami Chesterfield a Nereus Reef w pobliżu Nowej Kaledonii, ale w latach 70. XX wieku również okazało się, że nie istnieje. Jednak nadal była uwzględniana w zestawach danych mapowania na początku XXI wieku, aż do ponownego potwierdzenia, że naprawdę nie istnieje podczas ekspedycji w 2012 roku.

Rzekome wyspy a zjawiska przyrodnicze

Inne rzekome wyspy to błędna identyfikacja łamaczy, gór lodowych, brzegów mgły, pumeksowych tratw z podwodnych wulkanów lub złudzeń optycznych. Zaobserwowana na Morzu Weddella w 1823 roku, ale nigdy więcej nie widziana, Nowa Południowa Grenlandia mogła być wynikiem doskonałego mirażu. Niektóre, takie jak wyspa Thompsona czy Bermeja, mogły być prawdziwymi wyspami zniszczonymi następnie przez wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, osuwiska podwodne lub nisko położone tereny, takie jak ławice piasku, które nie znajdują się już nad wodą. Pactolus Bank, odwiedzony przez Sir Francisa Drake'a (jedna z ikon Złotego Wieku Piractwa) w 1578 roku mogła być z kolei wyspą piaskową.

Sprawa wyspy Bermeja i teoria spiskowa o bombie wodorowej

Dosyć ciekawym przypadkiem jest sprawa niewielkiej wysepki Bermeja rzekomo znajdującej się w Zatoce Meksykańskiej, której położenie określono na 22°33′N 91°22′W. Po raz pierwszy pojawiła się na mapie sporządzonej przez Alonsa de Santa Cruz w 1539 roku i trafiała na mapy aż do początków XX wieku. Dopiero podczas prowadzenia negocjacji pomiędzy USA i Meksykiem przy wytyczaniu granic morskich ze względu na znajdujące się w Zatoce Meksykańskiej złoża ropy ponownie poruszano sprawę wyspy Bermeja… jednak kiedy w 1997 roku meksykański statek badawczy udał się w celu odszukania wyspy, która widniała na mapie jeszcze z 1921 roku, okazało się, że nie mogą jej odszukać. Również kartografowie ze Stanów Zjednoczonych podczas jednej z ekspedycji doszli do wniosku, że takiej wyspy w rzeczywistości nie ma. Zaczęto spekulować, czy kiedykolwiek naprawdę istniała. Meksyk ponowił swoją ekspedycję prowadzoną przez Narodowy Uniwersytet Autonomiczny Meksyku w 2009 roku, ale nie znaleziono żadnego lądu. W tym roku USA uzyskało monopol na wydobycie ropy w zatoce.

Wokół całej sprawy pojawiła się teoria spiskowa jakoby wyspę wysadzono przy pomocy bomby wodorowej, gdyż ze względu na znajdujące się nieopodal złoża ropy Meksyk znajdowałby się w bardzo korzystnej sytuacji podczas określania granic i większość złóż należałaby w tym wypadku do tego kraju, stałby się on bogaty. Tymczasem przy braku wyspy na mapach, znajdująca się tam ropa należy wyłącznie do Stanów Zjednoczonych, gdyż sama wyspa była wpisana jako przynależąca do Meksyku. Żądano nawet kilkukrotnej interpretacji dna morskiego w celu zbadania, co mogło być przyczyną zniknięcia wyspy, jednak… badanie dna morskiego zostało przeprowadzone przez naukowców ze Stanów Zjednoczonych, zaś w raporcie znalazła się informacja, że wyspa najwidoczniej nigdy nie istniała. Ze względu na to, że naukowcy z Meksyku nie dysponowali odpowiednią technologią do przeprowadzenia badań we własnym zakresie, byli zdani jedynie na zespół z USA. Teoria spiskowa o celowym usunięciu wyspy nadal się utrzymała, a stosunki obu krajów pogorszyły się, gdyż Stany Zjednoczone mają monopol na wydobycie ropy w Zatoce Meksykańskiej.

Jako ciekawostkę warto dodać, że nieopodal miejsca, w którym miała znajdować się rzekoma wyspa Bermeja, zaledwie rok po uzyskaniu przez USA monopolu na wydobycie ropy w Zatoce Meksykańskiej, doszło do największej katastrofy ekologicznej w historii Stanów Zjednoczonych. W dniu 20 kwietnia 2010 roku doszło do wybuchu platformy wiertniczej Deerpater Horizon (należąca do koncernu BP), który spowodował wyciek ogromnej ilości ropy naftowej z odwiertu do wód zatoki (ponadto sam podwodny wybuch wywołał zjawisko tak zwane „oko ognia”). Konieczne było szybkie wykonanie otworu ratunkowego, który miał pomóc w stłumieniu pożaru spowodowanego eksplozją. Cała katastrowa ze względu na toksyczność ropy i deficyt tlenowy odbiła się niekorzystnie nie tylko na gospodarce południowej części USA, ale i północnego Meksyku. Zabezpieczenie szybu naftowego trwało około 3 miesięcy, zaś w wielu rejonach zatoki całkowicie zakazano połowu ryb. Przy okazji – jak dotąd był to największy wyciek w historii ludzkości. Jak nie trudno się domyśleć, cała sytuacja tylko nasiliła napięcie pomiędzy Stanami a Meksykiem.

Sandy Island – Rzekoma wyspa odkryta przez Jamesa Cooka

Po raz pierwszy Sandy Island została zamieszczona na mapie przez kapitana Jamesa Cooka w 1776 roku. W jego dziennikach pokładowych znajdują się opisy piaszczystej wyspy znajdującej się u wschodniego wybrzeża Australii. Jest to dosyć ciekawe zjawisko, gdyż ta rzekoma wyspa okresowo pojawiała się i znikała przez około 200 lat od jej odkrycia, zaś jej pierwsze właściwe współrzędne zostały zarejestrowane dopiero przez statek wielorybniczy, który przepływał nieopodal niej w 1876 roku. Dopiero w XX wieku zaczęto poddawać wątpliwości, co do istnienia wyspy ze względu na to, że raz znikała, a raz się pojawiała, dlatego na mapach zaczęto stosować oznaczenie „ED” (lokalizacja wątpliwego istnienia). Pomimo tego, że wśród kartografów opinie były mocno podzielone, Sandy Island (znajdująca się nieopodal Nowej Kaledonii) nadal była widoczna na Google Maps, przez co wiele żeglarzy wymijało oznaczony obszar. Dopiero w 2000 roku entuzjaści postanowili znaleźć Sandy Island, ale nie odnotowano jej istnienia, co spowodowało, że zaczęto usuwać ją z map i uznano za mistyfikację. Obszar poddano ponownie ekspertyzie w 2012 roku. Załoga oceanografów pod dowództwem kapitana Freda Steina i pomocy geologa morskiego Marii Seton dokonali wnikliwej analizy obszaru w miejscu, gdzie Sandy Island była oznaczona na Google Maps, ale okazało się, że nic nie ma ani nad wodą ani też pod poziomem morza, przez co została oficjalnie uznana za nieodkrytą, a następnie usunięta z Google Maps. Istnieją podejrzenia, że sama wyspa mogła być albo usypaną przez silne fale wysepką piaskową, która z czasem była niszczona wraz z odpływem albo… mógł być to fragment rafy koralowej, który został pomylony z wyspą podczas odpływu.

Rzekome Wyspy Nimrod, Szmaragdowe i Dougherty a miraże

W 1828 roku kapitan Eilbeck na pokładzie swojego statku „Nimrod” po raz pierwszy zauważył grupę kilku wysp, które leżały one na południowy wschód od Nowej Zelandii i nazwał je Wyspami Nimrod oraz naniósł na mapę. Były położone pomiędzy Wyspami Szmaragdowymi a Wyspami Dougherty, które również okazały się być rzekomymi wyspami, których istnienie zostało zanegowane w XX wieku. Angielski odkrywca John Biscoe, znany ze swojej wyprawy na Ocean Południowy w latach 1830-1833, próbował znaleźć nieuchwytną grupę wysp w 1831 roku. Prawie 80 lat później australijski odkrywca John King Davis rozpoczął własną ekspedycję po tym, jak zakończył swoją służbę jako główny oficer w Ekspedycji Antarktycznej Ernesta Shackletona, która odbyła się w latach 1908-1909, jednak również jemu nie udało się znaleźć żadnej ze wspomnianych trzech grup wysp. Ostatnią próbę potwierdzenia ich istnienia podjął Norweg Lars Christensen w 1930 roku, ale i jemu nie udało się potwierdzić ich istnienia. Od 1940 przestano umieszczać na mapach Wyspy Nimrod i niewiele później również Wyspy Szmaragdowe oraz Wyspy Dougherty. Dopiero w latach 90. naukowcy wysnuli teorię, że w tych obszarach występowało często zjawisko mirażu górnego, które ma miejsce w tych rejonach (to tutaj niekiedy obserwowano tzw. widmowe statki) i widziane wyspy mogły być efektem złudzenia optycznego związanego z załamaniem światła w warstwach powietrza rozchodzącego się następnie po linii krzywej i odbijające się od innych obiektów znajdujących się na morzu.

Mityczne i antyczne rzekome wyspy

Niektóre rzekome mogły być czysto mityczne, na przykład Wyspa Demonów w pobliżu Nowej Fundlandii, która mogła być oparta na lokalnych legendach o nawiedzonej wyspie czy mityczna wyspa Thule, Antillia, Hy-Brasil, Wyspa Świętego Brendana, Cyanida, Buss, Frisland, Elizabeth Island (wyspa „odkryta” Przez Francisa Drake’a – jednego z korsarzy znanych ze Złotego Wieku Piractwa) i wiele innych. Jedną ze słynniejszych mitycznych wysp jest z pewnością Atlantyda (jednak nie będę jej tutaj opisywać, gdyż została jej poświęcona oddzielna dzidka). Czasami wiązały się one ściśle z wierzeniami, zaś inne mogły pochodzić ze starożytności i w wyniku niewyjaśnionych okoliczności zniknęły czy też były najzwyczajniej w świecie błędami kartograficznymi. Co ciekawe, niektóre z nich okazywały się celowym zabiegiem stosowanym przez kartografów, aby zniechęcić innych do podrabiania map i łatwiej schwytać plagiatorów. Po namierzeniu takiego oszusta w obieg puszczano wersję mapy bez rzekomej wyspy.

Antyczna, rzekoma wyspa Thule

Około 325 roku p.n.e. grecki żeglarz Pyteasz opuścił swój macierzysty port Massalia (dzisiejsza Marsylia), popłynął na Atlantyk i skierował się na północ. Był pierwszym klasycznym pisarzem, który opisał Wielką Brytanię, którą nazwał Brytanią lub Pritannią, a wyspę na północ od niej nazwał Thule. Została ona opisana w książkach dopiero ok. 100 roku n.e. Po przetłumaczeniu książki przez florenckich uczonych w 1410 roku, Thule regularnie pojawiała się jako duża wyspa na północ od Wielkiej Brytanii na mapach aż do XVII wieku, kiedy podczas jednej z ekspedycji odkryto, że w wyznaczonym miejscu nie znajduje się żadna wyspa. Wieki później różni odkrywcy czy kartografowie snuli przypuszczenia, że mogły być to równie dobrze Szetlandy, Islandia czy Skandynawia albo wyspa tak naprawdę nigdy nie istniała lub była błędem kartograficznym popełnionym przez Pyteasza.

Wątpliwe istnienie wyspy Cyanida

Z kolei wyspa Cyanida miała znajdować się u wybrzeży Tracji na Morzu Czarnym. Pojawiała się na mapach w czasach starożytnych, zwłaszcza w Geografii Ptolemeusza i wersji tej księgi autorstwa Mikołaja Germana z 1467 roku, ale później została usunięta z map z niewyjaśnionych powodów. Bułgarski geomorfolog, Dinyo Kanev, wysnuł teorię, że mogła zostać zniszczona lub zatonąć przez trzęsienia ziemi i erozję pod koniec XV lub na początku XVI wieku, opierając się na dowodach geologicznych znajdujących się na wybrzeżu Morza Czarnego.

Wyspa Hy-Brasil – Mit pełną gębą?

Kolejna mityczna wyspa Hy-Brasil po raz pierwszy pojawia się na mapach w XIV wieku pod różnymi nazwami wywodzącymi się z irlandzkiej etymologii (nie należy mylić tej nazwy z Brazylią). Inne nazwy wspomnianej wyspy to: „Bracile”, „Illa de Brasil” i „Brasil Rock”. Podobno ta rzekoma wyspa była położona kilkaset kilometrów na zachód od Irlandii. Według opisów była zawsze gęstą mgłą i ukazywała się obserwatorom tylko raz na siedem lat. Była przedstawiona jako okrągła wyspa z rzeką przepływającą przez całą jej długość. Przypisywano jej zdolność zanikania i ponownego pojawiania się. Jednak przez brak potwierdzenia na jej istnienie, wyspę zaczęto wycofywać z map około 1873 roku. Warto jednak dodać, że płycizna Porcupine Bank jest położona bardzo blisko dawnej pozycji Hy-Brasil, dlatego też część badaczy podejrzewa, że zniknęła ona w wyniku działania pływów, fal i erozji, ale mogła istnieć naprawdę. Jednak aktualne badania dna morskiego nie wykazały do tej pory, że taka wyspa miałaby istnieć, do tego około XV wieku, gdyż pozostałyby jakieś ślady w postaci formacji skalnych, dzięki którym można by było potwierdzić jej istnienie.

Mityczna wyspa Antillia – Kraina czystego chrześcijaństwa

W średniowieczu, kiedy islam zyskiwał na potędze i Chrześcijanie toczyli liczne święte wojny z Muzułmanami pojawiła się wieść o wyspie Antilli na Atlantyku, gdzie chrześcijaństwo pozostaje czyste i nie ma na nią wpływu żadna inna religia. Według legendy, kiedy muzułmanie najechali Półwysep Iberyjski w 711 roku n.e., grupa biskupów zabrała swoje wojska i popłynęła na Atlantyk, gdzie znalazła wyspę i tam się osiedlili tworząc raj dla chrześcijan. Nazywali ją Antillia lub Wyspą Siedmiu Miast. Była to chrześcijańska utopia, w której ludzie byli błogosławieni, podobnie jak natura. Z początku była legendą, ale później zaczęto umieszczać ją na mapach. W XV wieku była już powszechnie umieszczana przez kartografów na środku Atlantyku, w połowie drogi między Europą a Azją. Odkrycie i sporządzenie mapy amerykańskiego wybrzeża nie przekreśliło całkowicie idei Antillii. Nawet mapy Krzysztofa Kolumba z jego słynnej podróży w 1492 roku zawierały jej lokalizację. Dopiero kilka lat po podróży Krzysztofa Kolumba ostateczny kres legendy o istnieniu wyspy położył Pedro Mártir de Anghiera i zaczęto usuwać ją pomału z map.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Rzekome wyspy:
1.https://www.researchgate.net/publication/339483343_Ex-Isles_Islands_that_Disappeared
2.https://www.tawernaskipperow.pl/czytelnia/ciekawostki/mityczne-i-zmyslone-najslynniejsze-nieistniejace-wyspy/6474
3.https://histmag.org/Pomylki-kartograficzne-wyspy-ktorych-nie-bylo-Galeria-18113
4.https://www.geographyrealm.com/map-myth-bermeja-island/
5.https://mexiconewsdaily.com/opinion/vanished-isle-in-gulf-of-mexico/
6.https://boingboing.net/2020/02/06/bermeja-the-island-that-vanis.html
7.https://mexicodailypost.com/2022/04/22/what-really-happened-to-the-yucatan-island-that-mysteriously-disappeared/
8.https://www.iflscience.com/the-phantom-islands-that-appear-to-have-vanished-into-the-ocean-68431
9.https://explorersweb.com/exploration-mysteries-phantom-islands/
10.https://listverse.com/2013/02/26/10-phantom-islands/
11.https://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2528296/Mystery-phantom-islands-solved-Lands-disappeared-ancient-maps-explained-mistakes-mirages-myths.html
12.https://www.thevintagenews.com/2016/10/03/list-various-phantom-islands-recorded-throughout-history-2/?chrome=1
13.https://brewminate.com/roman-era-map-shows-large-now-sunken-island-off-black-sea-coast/
14.https://www.bbc.com/news/world-asia-20442487
15.http://andrewpekler.com/phantom-islands/
16.https://amu.edu.pl/dla-mediow/prasowka/wielkopolska-naukowcy-znalezli-pozostalosci-wyspy,-ktora-juz-nie-istnieje.-w-pradziejach-bywali-na-niej-ludzie-polskie-radio-24

Eksplozja Deepwater Horizon:
17.https://energetyka24.com/ropa/najwieksza-katastrofa-ekologiczna-historii-usa-politycy-ryzykuja-powtorke-z-deepwater-horizon-komentarz
18.https://swiatoze.pl/zaplonal-ocean-w-zatoce-meksykanskiej-pekniecie-podwodnego-gazociagu/
19.https://www.national-geographic.pl/traveler/artykul/gleboki-dylemat-zatoka-meksykanska
20.http://www.990px.pl/index.php/2010/05/12/wyciek-ropy-w-zatoce-meksykanskiej/

Miraże:
21.https://polarpedia.eu/pl/miraz-gorny/
22.https://sites.google.com/site/zjawiskaoptycznewprzyrodzie/home/miraz-gorny
23.https://glossary.ametsoc.org/wiki/Superior_mirage
24.https://www.katowice.eu/edukacja/SiteAssets/dla-mieszka%C5%84ca/ucz-si%C4%99/miejski-bank-dobrych-praktyk/zagadnienia-dla-nauczycieli-szk%C3%B3%C5%82/fizyka/Powstawanie%20mira%C5%BCy.pdf