Dzidki, zapewne większość z Was kojarzy filmy o przygodach Indiany Jonesa. Za jego pierwowzór uważa się zoologa, paleontologa, odkrywcę i podróżnika, Roya Chapmana Andrewsa. Chociaż sam George Lucas zaprzecza tym pogłoskom, jakoby postać Andrewsa miała być inspiracją do stworzenia postaci Indiany Jonesa, jest wiele podobnych cech, które przyczyniają się do tego, że niektórzy uważają, że bazuje ona na osobie Roya, który… spędził dwa tygodnie na bezludnej wyspie, przetrwał niejeden tajfun i udar słoneczny, odpędzał od siebie rekiny, kiedy jego łódź została wywrócona przez płetwala błękitnego, uciekał od długiego na 7 metrów pytona i strzegł się łowców głów, a przy tym zebrał aż 425 okazów ptaków, 50 okazów ssaków, a do tego dokonał odkrycia nowego gatunku mrówki.

Początek fascynacji odkryciami zoologicznymi

Sam zoolog urodził się 26 stycznia 1884 roku  w Beloit w Stanach Zjednoczonych i już za dzieciaka interesował się podróżami, o czym można przeczytać w wywiadach z nim, gdzie przypuszczał, że początkowo zainteresował się książką podróżniczą „Przypadki Robinsona Crusoe” autorstwa Daniela Defoe oraz historie o zwierzętach i badaniach naukowych. Co ciekawe, na studia zarobił samodzielnie ćwicząc strzelectwo w pobliskich lasach i wypychając upolowane zwierzęta, dzięki czemu dodatkowo ulepszał swoje umiejętności z taksydermii, co miało przydać mu się w późniejszych latach. Podczas studiów zoologicznych w jego miejscowości po raz pierwszy otworzono ekspozycję dinozaurów w Logan Museum of Anthropology w Beloit College, dzięki której Roy zafascynował się nimi i postanowił, że zostanie odkrywcą – najbardziej zafascynował go szkielet apatozaura złożony z odlanych kości czterech różnych okazów.

W 1906 roku, zatrudnił się Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, gdzie początkowo mył podłogi i asystował przy wypychaniu zwierząt, po czym został zauważony przez samego dyrektora muzeum zdumionego jego determinacją, przez co został przeniesiony do pomocy Jamesowi L. Clarkowi z Departamentu Taksydermii. Jego życie zaczęło się odmieniać, kiedy na łamach New York Times został opisany jako jeden z pokolenia niespokojnych młodych badaczy gotowych rozwiązać ukryte od wieków tajemnice geograficzne, antropologiczne, zoologiczne i botaniczne.

Ekspedycje Roya Chapman Andrewsa

Pierwszą ekspedycją Chapmana była wyprawa na Alaskę w 1908 roku, gdzie badał walenie i ssaki morskie. To właśnie dzięki niemu kolekcja waleni w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku stała się największą na świecie. Następnie w latach 1909-1910 prowadził badania oceanologiczne nad waleniami z pokładu statku USS Albatros (gdzie właśnie wpadł do wody podczas gdy jego łódź została wywrócona przez przepływającego pod nim płetwala błękitnego po czym spędził prawie 2 tygodnie na bezludnej wysepce czekając aż załoga statku go odnajdzie). W 1911-1912 prowadził badania etnograficzne i przyrodnicze w Korei Północnej – to właśnie w tym miejscu natknął się na 7-metrowego pytona, od którego uciekł. Był znany z tego, że o ile pasjonował się zoologią, o tyle nieszczególnie pałał sytuacją do węży. Po czym już w 1913 roku odbył swoją drugą ekspedycję na Alaskę. W latach 1916-1917 wraz ze swoją żoną Yvette Borup (poślubioną w 1914 roku) badał faunę w Yunnan w Chinach. Jako, że oboje brali udział w licznych ekspedycjach, ich małżeństwo szybko się rozpadło – Yvette wystąpiła o rozwód w 1930 roku. Posiadał z nią dwóch synów. W 1935 roku poślubił Wilhelminę Christmas, z którą nie posiadał żadnych potomków.

Na tropie dinozaurów

Jednak wyprawa jego życia miała dopiero nadejść. Zasłynął najbardziej dzięki swoim odkryciom paleontologicznym na pustyni Gobi podczas ekspedycji do Mongolii w okolicy Flaming Cliffs (znanych dzisiaj jako Cmentarz Dinozaurów), która odbyła się w latach 1922-1930. To właśnie na pustyni Gobi dokonał swojego największego odkrycia, dzięki któremu zapisał się na kartach historii – natknął się na pierwsze w historii jaja dinozaurów, a konkretniej gatunku owiraptora, chociaż początkowo zidentyfikowano je jako jaja protoceratopsa. Ponadto podczas tej ekspedycji zostały odnalezione szczątki największego lądowego ssaka – Paraceratherium, a ponadto wielu gatunków dinozaurów, w tym kompletny szkielet welociraptora. W 1930 roku musiał zakończyć ekspedycję, gdyż był ścigany przez łowców głów, a także sytuacja polityczna była bardzo niestabilna. Ponadto kończyły się fundusze, więc zmuszony był wrócić do USA. W 1934 roku został dyrektorem Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, zaś urząd ten pełnił aż do 1941 roku, po czym odszedł na emeryturę i poświęcił się spisywaniem swoich przygód z ekspedycji oraz opisywaniem znalezionych szczątek i wypchanych okazów zwierząt. Zmarł 11 marca 1960 roku. Aż do końca swoich dni powtarzał, że urodził się po to, żeby zostać odkrywcą i że był urodzony pod szczęśliwą gwiazdą, która zawsze sprzyjała mu podczas jego eskapad. Na jego cześć nazwano amerykańskie stowarzyszenie odkrywców Roy Chapman Andrews Society, które funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Znalezione przez niego okazy nadal można obejrzeć w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, gdzie znajduje się poświęcona mu stała ekspozycja.

Dodatkowe źródła dla zainteresowanych:

1.https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/12/01/to-byl-prawdziwy-indiana-jones/
2.https://artsandculture.google.com/entity/m06f2r?hl=pl
3.https://pl.frwiki.wiki/wiki/Roy_Chapman_Andrews
4.https://roychapmanandrewssociety.org/roy-chapman-andrews/
5.https://www.historyhit.com/roy-chapman-andrews-the-real-indiana-jones/
6.https://www.strangescience.net/andrews.htm
7.https://www.adventure-journal.com/2017/12/badass-guy-real-life-inspiration-indiana-jones/
8.https://www.mentalfloss.com/article/49186/roy-chapman-andrews-real-life-indiana-jones
9.https://www.amnh.org/explore/news-blogs/news-posts/happy-birthday-roy-chapman-andrews
10.https://www.amnh.org/explore/ology/ology-cards/023-roy-chapman-andrews
11.https://jednaziemia.pgi.gov.pl/planeta-dzieje/4030-historia-badan-nad-dinozaurami.html
12.https://warehouse-13-artifact-database.fandom.com/wiki/Roy_Chapman_Andrews%E2%80%99_Dinosaur_Egg

Dzidki, chyba większość z Was, która ma co najmniej te 20 lat na karku pewnie pamięta scenę z „Indiany Jonesa i Królestwa Kryształowej Czaszki” z 2008 roku (bądź też z komiksów), w której Indiana Jones wraz z Marion Ravenwood uciekając przed krokodylami w Afryce w 1936 roku nagle wpadają w przykryte liśćmi ruchome piaski. Marion próbuje się szarpać i wydostać, a wtedy Jones wypowiada do niej takie słowa: „Ruchome piaski to mieszanka piasku, błota i wody, która w zależności od lepkości nie jest tak niebezpieczna, jak się czasem wydaje” – co oczywiście jest w dużej mierze prawdą. W rzeczywistości ruchome piaski to zjawisko naturalnego źródła tak zwanej cieczy nienewtonowskiej będącej mieszanką ziaren krzemionki oraz wody. Należy tutaj zaznaczyć, że o ile w filmie Jones zapada się w ruchome piaski dosyć głęboko, w rzeczywistości takie zjawisko ma miejsce bardzo rzadko – po prostu naprawdę ciężko jest mieć takiego pecha, żeby trafić na miejsce, w którym człowiek może zatopić się cały. Co nie znaczy, że takie miejsca nie są niebezpieczne. W takim razie w czym leży sęk całego problemu z ruchomymi piaskami?

Jak działają ruchome piaski?

Jak już wiadomo – ruchome piaski (zwane także potocznie kurzawkami) są cieczą nienewtonowską składającą się z ziaren krzemionki i wody, w której ziarna zlepiają się ze sobą, przez co piasek zaczyna zachowywać się jak lepka ciecz utrudniając wydostanie się cięższym obiektom (lekkie, jak liście, gałęzie czy niewielkie kamyki nie ulegają zatopieniu, dlatego właśnie w filmie pokazano ruchome piaski przykryte liśćmi i jest to zgodne ze sposobem funkcjonowania cieczy nienewtonowskiej o takiej gęstości, jak w przypadku ruchomych piasków). O ile w przypadku zwykłego piasku spotykanego na przykład na plaży jego ziarenka są ściśle ułożone blisko siebie w taki sposób, jakby grunt został poniekąd sprasowany (na przykład przez poruszający ziarnami wiatr, poruszające się po nim zwierzęta czy ludzie). To daje w efekcie dosyć stabilny grunt nie powodujący zbytniego zapadania się.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku wydm, których ziarna są luźno ułożone i stale przesypywane przez silniejszy wiatr czy ruchomych piasków, których ziarenka są znacznie mniej skondensowane z powodu obecności w nim wody oraz krzemionki (co ciekawe, ruchome piaski mają większą szansę powstać na terenach bagnistych, podmokłych oraz właśnie w pobliżu wydm, gdzie chociaż czasami mają miejsce obfite opady). Kiedy na grunt, na którym ziarna piasku ułożone są luźno spadnie ulewny deszcz, przestrzenie pomiędzy nim wypełnia woda, w wyniku czego powstaje gęsta i lepka zawiesina. Jest nieco inna od zwykłego mułu, gdyż ma właściwości „zasysania” obiektów do wewnątrz dzięki uzyskaniu odpowiedniej gęstości – to właśnie tym są ruchome piaski. Dzieli się je na suche (powstałe właśnie w wydmach) oraz mokre (spotykane na terenach podmokłych, gdzie niektóre miejsca nie ulegają wysychaniu po opadach przez dłuższy czas – na przykład na bagnach czy mokradłach). Chcąc zwizualizować sobie działanie ruchomych piasków typu mokrego, można przeprowadzić eksperyment we własnej kuchni mieszając w proporcji 2:1 drobno mieloną skrobię kukurydzianą z wodą, jednak należy ją bardzo dokładnie rozmieszać aż do uzyskania jednolitej masy.

Występowanie ruchomych piasków

Co ciekawe, występują one nie tylko w mało zaludnionych częściach globu – nawet w Polsce można spotkać niezbyt głębokie ruchome piaski. Niewielkie źródła spotykane są również w dużych metropoliach i mogą utrudniać wznoszenie wieżowców czy innych obiektów pomimo swoich niewielkich rozmiarów. Co ciekawe, podczas budowy pierwszej linii metra w Warszawie to właśnie spora ilość niewielkich ruchomych piasków utrudniała jego budowę. Samo zjawisko ruchomych piasków jest dosyć częste, chociaż tutaj należy wyszczególnić, że znacznie łatwiej jest spotkać tak zwane mokre kurzawki, niż suche – znacznie łatwiej powstają i potrafią występować w większym zagęszczeniu.

Z czego wynika niebezpieczeństwo ruchomych piasków?

Ruchome piaski są zdecydowanie bardziej niebezpieczne dla zwierząt, niż ludzi – trzeba przyznać, że dwunożność uzyskana w wyniku ewolucji dała nam ogromną przewagę w takich sytuacjach. O ile kończyny zwierząt czworonożnych ulegając zapadaniu się w ruchomych piaskach odbierają im w dużej mierze szansę na wydostanie się z nich, o tyle ręce człowieka często pozostają nienaruszone dając mu możliwość chwytania znajdujących się w pobliżu korzeni czy innych obiektów, dzięki którym ma szansę wydostać się z ruchomych piasków i przesunięcie się na bardziej stabilne podłoże lub podparcia łokciami o stabilny brzeg, aby podźwignąć do góry dolne partie ciała opierając ciężar ciała na rękach. Wiele zwierząt ma też krótsze kończyny, niż my, dlatego nawet płytsze dla nas piaski dla nich mogą stać się śmiertelną pułapką, w której mogą ulec nawet zatopieniu, zanim dosięgną dna. Jednak większość spotykanych na świecie ruchomych piasków jest dosyć płytka. Dlaczego więc zwierzęta giną również w kurzawkach, w których sięgają dna? Otóż w przypadku ugrzęźnięcia wszystkich kończyn tracą możliwość poruszania się, a tym samym szansę na wydostanie się z pułapki, więc… najczęściej umierają z głodu lub pragnienia bądź też poprzez uduszenie się. Warto wspomnieć, że większość zwierząt, które utknęło w ruchomych piaskach nigdy nie zapada się w nie całkowicie.

Jak wydostać się z ruchomych piasków?

W filmie „Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki” pan Jones wraz z Marion utknął w ruchomych piaskach, w których nie miał możliwości dosięgnięcia stabilnego podłoża własnymi rękoma. Polecił kobiecie przestać się ruszać i zachować spokój wypowiadając do niej słowa „Ruch tworzy przestrzeń, a przestrzeń sprawia, że toniesz”, ale ta zaczęła zapadać się jeszcze szybciej przestając się poruszać. Warto tutaj podkreślić, że kiedy znajdziecie się na powierzchni ruchomych piasków, nie przestawajcie się ruszać – brak ruchu powoduje szybsze zapadanie się obiektu pomiędzy ziarnami, zaś lepka ciesz nienewtonowska utrudnia wydostanie się z niej tym bardziej, im głębiej ulegniecie zatopieniu. Jeśli chodzi o przypadek Indiany i Marion, nie mieli oni możliwości dosięgnięcia stabilnego brzegu, żeby się podeprzeć, gdyż znajdowali się w zbyt dużej odległości od niego. Na szczęście z pomocą przyszedł im Mutt Williams, którzy rzucił im węża zbożowego (niegroźny gatunek, nie jest jadowity), dzięki któremu mieli się wydostać. O ile Marion skorzystała z pomocy, archeolog Jones miał z tym problem, ponieważ cierpiał na ofidiofobię, czyli paniczny strach przed wężami. Jest to jedna z bardziej ikonicznych scen, chociaż w samej praktyce, gdybyście chcieli wyciągnąć dorosłego człowieka przy pomocy węża, nie dość, że sam wąż by tego nie przeżył doznając złamania lub pęknięcia kręgów, to jeszcze prawdopodobnie jego ciało zostałoby rozerwane – dorosły człowiek stanowiłby zbyt duże obciążenie dla jego tkanek. Dlatego jeśli taka osoba nie sięga dna, należy jej podać mocną gałąź lub inną rzecz, która nie ulegnie rozerwaniu.

Z kolei w przypadku wpadnięcia na większą głębokość, należy wręcz przestać szamotać się, unikać szybkiego poruszania czy gwałtownych ruchów – o ile jest to pomocne w przypadku braku zapadnięcia czy ugrzęźnięcia jedynie po kostki, o tyle kiedy już utykają całe kończyny zdecydowanie należy zachować spokój. W takim przypadku ciecz nienewtonowska zachowuje się już bardziej niczym ciało stałe. Aby zapobiec dalszemu zapadaniu należy pełzać bardzo, ale to bardzo powoli w kierunku najbliższego stałego brzegu – wtedy zawiesina przestaje zachowywać się jak ciało stałe i znowu ma więcej właściwości cieczy. Mokre ruchome piaski mają większą gęstość, niż woda, dzięki czemu znacznie skuteczniej mogą wypchnąć ciało człowieka czy zwierzęcia na powierzchnię, dlatego trafiając na ten rodzaj ruchomych piasków należy się przede wszystkim zrelaksować, aby obniżyć napięcie mięśniowe, dzięki czemu zawiesina sama „wypuści” ciało nieznacznie wypychając je na powierzchnię. Zdecydowanie łatwiej wydostać się z mokrych kurzawek, niż z suchych (na szczęście te drugie są rzadziej spotykane).

Ruchome piaski jako sport ekstremalny

Chyba nie będzie dla niektórych zaskoczeniem, że specyfika ruchomych piasków przyciąga licznych zwolenników mocnych wrażeń – zwłaszcza bardzo rozległe kurzawki typu mokrego. Są one bardziej sprężyste i lepkie, bardziej „glutowate”, dzięki czemu zapewniają ponoć niezapomniane doznania i przyjemne wrażenia. Są ludzie, dla których to właśnie taki rodzaj ruchomych piasków jest prawdziwą zabawą – nie dość, że rzadko są głębokie, to jeszcze łatwiej się z nich wydostać, niż z suchych, dlatego ryzyko jest stosunkowo niskie. W Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie organizuje się nawet specjalne wycieczki rekreacyjne, które przewidują „zabawę” na rozległych terenach podmokłych, gdzie występują obszerne ruchome piaski typu mokrego. Jednak nawet, jeśli niebezpieczeństwo jest niskie, zdarzają się sytuacje śmiertelne, zasłabnięcia czy niefortunnie głębokie sadzawki. Dlatego też decydując się na takie wrażenia, zawsze należy poruszać się w grupach i pozostawać w polu widzenia i słyszalności.

Dodatkowe źródła dla zainteresowanych:

1.https://www.meteorologiaenred.com/pl/arenas-movedizas.html
2.https://crimea-black.ru/pl/black-sea/kak-rabotayut-zybuchie-peski-chto-takoe-zybuchie-peski-i-kak-v-nih/
3.https://shimanovskadm.ru/pl/holiday-by-the-sea/pochemu-zybuchie-peski-zatyagivayut-kak-rabotayut-zybuchie-peski.html
4.https://www.focus.pl/artykul/ruchome-piaski
5.https://www.scientificamerican.com/article/what-is-quicksand/
6.https://www.thenakedscientists.com/articles/science-features/what-quicksand
7.https://www.australiangeographic.com.au/topics/science-environment/2021/09/the-truth-about-quicksand/
8.https://www.quirkbooks.com/worst-case-wednesday-how-to-escape-from-quicksand/
9.https://indianajones.fandom.com/wiki/Quicksand