Dzidki, z pewnością większość z Was chociaż raz w życiu słyszała o takiej rybie, jak węgorz elektryczny. Zwany jest inaczej strętwą i… wcale nie jest węgorzem. Nazwa ta wzięła się z tego, że swoim wyglądem i budową ciała bardzo przypomina węgorza, zaś określenie „elektryczny” ma związek z tym, że posiada ona narządy elektryczne pozwalające na wytworzenie dosyć wysokiego ładunku elektrycznego. Wcześniej był jedynym gatunkiem wyodrębnionym z rodziny strętwowatych, jednak od tamtego czasu przeniesiono ją do rodzaju Electrophorus klasyfikowanego w rodzinie Gymnotidae.
Jest to ryba słodkowodna zamieszkująca bagniste i wolno płynące dorzecza Amazonki oraz Orinoko. Zamieszkuje także wody stojące w północno-wschodniej części Ameryki Południowej. Jej pożywienie stanowią ryby, płazy i większe bezkręgowce. Co ciekawe, to samiec buduje gniazdo, po czym samica jedyne, co robi to składa do niego ikrę (nawet kilka tysięcy jajeczek) i nie opiekuje się potomstwem. W warunkach naturalnych nie udało się na razie zbadać ich długości życia, ale w niewoli samce dożywają do 15 lat, zaś samice aż do 22 lat. Wiedzie raczej samotniczy tryb życia.
Łyk świeżego powietrza
Co ciekawe, strętwy nie są przyzwyczajone do oddychania pod wodą mimo posiadanych skrzeli – wypływają co około 10-15 minut, żeby zaczerpnąć powietrza atmosferycznego, co jest możliwe dzięki silnie unaczynionemu nabłonkowi wody i gardzieli. Jeśli nie ma dostępu do powietrza nad powierzchnią wody, mimo posiadanych skrzeli ginie z powodu braku tlenu. Aczkolwiek cecha ta umożliwia im zamieszkanie bardzo błotnistych terenów, w których zawartość tlenu jest bardzo niska.
To jak z prądem - nie trzeba wiedzieć, jak działa, żeby Cię kopnęło
Strętwy posiadają specjalne narządy elektryczne (występujących po obu stronach części brzusznej), dzięki którym są w stanie wytwarzać w wodzie i na lądzie ładunek elektryczny, który umożliwia im obronę przed drapieżnikami oraz unieruchamianie ofiary, której nie są w stanie złapać zębami, a także do… nawigacji elektrycznej (elektrolokacji). Rozwój tych narządów rozpoczyna się u węgorzy elektrycznych bardzo wcześnie, bo już od momentu, kiedy osiągają długość zaledwie 1,5 cm, zaś w pełni wykształcają się przy długości około 4 cm długości. Dla porównania, dorosłe osobniki strętw osiągają nawet do 2,5 m długości oraz wagę w okolicach 20 kg. Co ciekawe, narządy te wykształcają się z mięśni podosiowych ogona. U tego gatunku stosunek tych narządów do masy ciała wynosi 1:2,9. Same narządy zbudowane są z elektrocytów ułożonych w szeregi – na podobnej zasadzie, co baterie ogniw galwanicznych. Oddziela je galaretowata tkanka. Warto wspomnieć, że chociaż pojedyncza komórka wytwarza jedynie dziesiątą część wolta, to jeden szereg zawiera ich kilka tysięcy, z których napięcie elektryczne jest sumowane. Ze względu na dużą zawartość tłuszczu jest spożywana jako przysmak, jednak trzeba pamiętać o usunięciu narządów elektrycznych, gdyż ich spożycie nawet po śmierci ryby może być tragiczne w skutkach.
Rekordowy ładunek i kontrola nad narządami
Do tej pory sądzono, że strętwy mogą wytworzyć napięcie sięgające około 650 woltów, jednak w 2019 roku wyłowiono osobnika, który wytwarzał ładunek o mocy aż 860 woltów. Warto również wspomnieć, że strętwy są w stanie kontrolować napięcie elektryczne dzięki wyspecjalizowaniu we wszechstronnym wykorzystaniu narzędzi – od nawigacji wymagającej niewielkiej wartości, aż po samoobronę przed drapieżnikami, gdzie mogą dać z siebie wszystko powodując paraliż czy nawet śmierć u napastnika. Wytwarzany przez nie prąd jest w stanie zniszczyć połączenia nerwowe niedużych zwierząt. Sam ładunek jest na tyle silny, że z powodzeniem mogą dać popalić nawet krokodylom w obronie własnej. Co ciekawe, węgorze elektryczne nie emitują prądu stałego, a naprzemienny. Pomimo tego, że nie są jedynym gatunkiem ryb wyposażonych w takie narządy, to właśnie one osiągają najwyższe napięcie elektryczne. Znalazło to również odzwierciedlenie w popkulturze, dzięki czemu stały się bohaterami epizodycznymi licznych komiksów i animacji.
Wykorzystanie właściwości bioelektrycznych strętwy
Warto wspomnieć, że strętwy odegrały ogromną rolę w wielu dziedzinach działalności człowieka z powodu właściwości elektrycznych swoich narządów. Fizjologia elektryczna tych ryb odegrała ogromną rolę przy zaprojektowaniu pierwszej baterii elektrycznej stworzonej przez wynalazcę Alessandro Voltę. Na podstawie informacji uzyskanych w badaniu ich narządów opracowano wiele metod leczenia schorzeń neurodegeneracyjnych, a także przyczyniły się do opracowania baterii hydrożelowej w ostatnich latach. Baterie te zostały opracowane przez badaczy z Yale University we współpracy z National Institute of Standards and Technology, co ma posłużyć do zasilania niewielkich urządzeń oraz implantów, takich jak biotyczne ręce i nogi. Co ciekawe, jedno wyładowanie elektryczne spowodowane przez strętwę jest w stanie naładować do pełna baterię w smartfonie.
