Dzidki, może niektórzy z Was pamiętają pierwszą taką dzidkę sprzed kilku miesięcy – o konieczności utylizacji martwych wielorybów wyrzuconych na brzeg oraz dlaczego eksplodują. Ze względu na niektóre pytania czas najwyższy zrobić dzidę o tym, w jaki sposób krok po kroku postępuje się z takim martwym wielorybem, jakimi metodami usuwa się problem z plaż, a także co się robi dalej z ich truchłami. Nie ukrywam, że nie jest to temat nadający się dla osób wrażliwych, ale nie zamierzam w dalszym ciągu umieszczać tego w dziale „Hard”, gdyż takie rzeczy serwuje natura, a ta bywa momentami dosyć okrutna. Mimo wszystko człowiek nie do końca ma na to wpływ, a utylizacja takiego problemu podejmowana jest w celu zapewnienia bezpieczeństwa – zwłaszcza w pobliżu miejsc, gdzie przechodzi wiele ludzi, a takie eksplodujące wieloryby czy inne walenie potrafią stwarzać zagrożenie, zaś w miejscu, gdzie dochodzi do masowych samobójstw waleni (było o tym zagadnieniu szerzej w dzidce o samobójstwach wielorybów), skala problemu zwiększa się i liczy się każda minuta podczas likwidacji problemu – na tyle, że kraje, w których dochodzi do takich zdarzeń mają specjalne programy, w których zawarte są dokładne wytyczne dotyczące postępowania w przypadku znalezienia martwego wieloryba, uwzględniające nawet, w jakimi służbami należy się skontaktować albo jak dobrać sposób utylizacji do stanu i rozmiarów zwierzęcia, a nawet stopnia jego rozkładu czy innych niesprzyjających czynników, jak chociażby wysoka temperatura otoczenia albo wyrzucenie na brzeg znacznie większej liczby osobników).

W dzidce ukazane zostaną materiały zawierające opis problemu bez ogródek oraz zdjęcia, na których pojawią się m. in. krew, wnętrzności waleni, wzdęcia pośmiertne i metody radzenia sobie z nimi, następstwa eksplozji, członkowanie lub nacinanie martwych osobników, chowanie martwych zwierząt czy proces usuwania ich ciał, wzmianki o samobójstwach waleni oraz jeden ciężki etycznie wybór w przypadku wystąpienia większej skali problemu. Wszystkie zdjęcia i filmiki zostały zamieszczone w celach edukacyjnych i poglądowych. Jeśli jesteś dzidowcem o słabszych nerwach, pomiń temat lub oglądaj na własną odpowiedzialność.

Dlaczego wieloryb na plaży stanowi zagrożenie?

Długość życia wielorybów w zależności od gatunku waha się od 100 do nawet 200 lat. Niektóre w nich umierają w oceanie, a ich ciała opadają na dno morskie, gdzie następuje naturalny „recycling” ich martwego ciała – zjadane są przez inne morskie zwierzęta (i to nie tylko te duże, ale również małe rybki, które skubią je kawałek po kawałku). Jednak niektóre ze starych, rannych, wystraszonych czy zarażonych chorobami pasożytniczymi osobników zbliża się do wybrzeży, gdzie tam dokonują swojego żywota. Ustalono, że poza przypadkiem, kiedy zwierzę się wystraszy, takie zachowania są intencjonalne i zamierzone przez osobnika, ale nie wiadomo, z jakich powodów – możliwe, że szukają śmierci spokojnej, z dala od rekinów czy orek, które w grupach potrafią polować na osłabione osobniki czy chociażby zjadać je żywcem, jeszcze przed zgonem, kiedy te trzymają się na powierzchni i nie opadają na dno morskie, gdyż jest to po prostu mniej utrudniony dostęp do pożywienia.

Problemem podczas śmierci walenia na brzegu czy mieliźnie jest nie tylko ich wielkość, ale procesy, jakie zachodzą w ich układzie pokarmowym po śmierci. Następuje wypełnienie żołądka i jelit gazem – głównie siarkowodorem i metanem, który może rozszerzać ich wnętrze nawet do 2-3 dni martwego osobnika (do tego jeszcze dochodzą inne gazy wynikające z gnicia narządów wewnętrznych, nadmiernej ekspozycji na słońce czy zalegających większych, niestrawionych ilości pożywienia w układzie pokarmowym zwierzęcia, które nie zostały wydalone przed jego śmiercią). Powstaje swoisty balon, który stwarza ryzyko eksplozji w przypadku nadmiernego wypełnienia – taki proces ma miejsce bardzo często. To z kolei stwarza zagrożenie nie tylko dla samego człowieka, ale również innych gatunków zwierząt żyjących na lądzie. Może spowodować również ryzyko wystąpienia katastrofy ekologicznej po takim wybuchu wzdętych wielorybów. Nie trzeba mówić, że poza samą sytuacją nadmierne ilości niestrawionego przez osobnika pokarmu, gnijące narządy rozrzucone po wybrzeżu czy wręcz ogromne ilości metanu i siarkowodoru są zagrożeniem dla lokalnego ekosystemu w przypadku wybuchu osobnika.

Co ciekawe, może to spowodować nawet zgon ludzi lub zwierząt znajdujących się w pobliżu eksplodującego osobnika, bądź poważne uszkodzenie ciał, dlatego usunięcie ich ciał to również pewne ryzyko zawodowe. Zdarzają się również sytuacje, gdzie taki wypełniony gazami wieloryb pływa po powierzchni oceanu, zamiast na niego opaść i utrzymuje się jak balon – jest znacznie łatwiejszy do wyrzucenia na brzeg w przypadku morskich fal (i wcale nie musi to być podczas sztormu, wystarczą silniejsze fale). Dlatego też pozostawienie takiego „znaleziska” bez zgłoszenia do odpowiednich służb zajmujących się zarządzaniem ich utylizacją jest bardzo ryzykowne. Nie wspominając już, że takie zdarzenia potrafią ściągnąć sporo gapiów, którzy nie tylko narażają się na niebezpieczeństwo, ale również mogą utrudniać cały proces utylizacji martwych wielorybów.

Nacinanie brzucha w celu zapobiegnięcia gromadzenia się gazów:

W wielu krajach, gdzie problem jest bardzo powszechny, monitorowaniem wybrzeży zajmuje się NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), która również pobiera próbki z ciał martwych wielorybów do ustalenia przyczyny ich śmierci. Ale poza tym, są również lokalne organizacje, które zajmują się przyjmowaniem zgłoszeń oraz utylizacją wielorybów, jak chociażby Departament Zrównoważonego Rozwoju, Środowiska, Wody, Ludności i Społeczności czy Departament Różnorodności Biologicznej, Ochrony i Atrakcji australijskiego rządu (gdzie jest najwięcej przypadków wyrzucanych na wybrzeże martwych waleni rocznie) albo Pacific Whale Foundation z siedzibą w Wailuku na Wyspie Maui na Hawajach. W zależności od skali zdarzenia, rozmiarów osobnika lub osobników, miejsca wystąpienia oraz innych czynników (w tym wyników badań laboratoryjnych czy długości czasu, jaki mógł upłynąć od wyrzucenia zwierzęcia na brzeg), podejmuje się odpowiednie kroki.

Zazwyczaj jest to jedna z czterech opcji, chociaż dla wszystkich początek jest zwykle taki sam, czyli: powiadamia się odpowiednie służby odpowiedzialne za tzw. Whale Carcass Management (na nasze to dosłownie „Zarządzanie Padliną Wielorybów”), pobiera próbki do badań laboratoryjnych, zabezpiecza teren, na którym znajduje się martwy wieloryb, planuje odpowiednie działania, po przybyciu odpowiednich służb rozdzielane są zadania i niekiedy do pracy wyznacza się także wolontariuszy, a także angażuje łodzie, helikoptery, maszyny budowlane czy pojazdy z lawetą. Niezbędne jest również zaopatrzenie w inne niezbędne narzędzia, w tym do rozcinania zwłok wielorybów (np. maczety, ostre noże, piły czy nawet piły łańcuchowe), siatki, nieprzemakalne płachty, aby rozkładające się wnętrzności nie spowodowały dostania się do gleby większej ilości zanieczyszczeń. Często również powiadamia się media, aby te nagłośniły sprawę i ostrzegły przed niebezpieczeństwem w danym rejonie. W przypadku większych osobników lub masowych samobójstw waleni, niezbędne jest zapewnienie środków do długotrwałej pracy, w tym również odzieży ochronnej, lekarstw i opatrunków do udzielenia pierwszej pomocy pracownikom i wolontariuszom oraz wyżywienia w postaci cateringu. Ze względu na duże ilości gazów i towarzyszący im odór, zaopatruje się ich również w maseczki. Ponadto praca przy utylizacji takich zwierząt w krajach, gdzie problem występuje często, jest bardzo opłacalne – jeden dzień utylizacji takiego wieloryba o wadze 3 ton to ok. 180 tysięcy $, czyli koszt usunięcia osobników o dwukrotnie większej masie to 360 tysięcy $.

W zależności od stanu zwierzęcia podejmuje się jedno z czterech rozwiązań dotyczących ich utylizacji: ćwiartowanie w celu łatwiejszego wywiezienia zwłok lub transport lawetą do laboratorium, usunięcie przy pomocy dźwigu lub koparki w celu zakopania osobnika na plaży, wywiezienie osobnika na otwarte morze, aby tam opadł na dno morskie z dala od plaży i w końcu… nie zrobienie niczego.

Kiedy najlepszą opcją jest wywiezienie martwego osobnika?

Jeżeli wyniki badań laboratoryjnych wykazały, że zwierzę było chore lub gdy rozpoczął się proces gnicia, a w jego przewodzie pokarmowym znajduje się dużo metanu i siarkowodoru, zwierzę albo się ćwiartuje w celu łatwiejszego przetransportowania i utylizacji, albo wyjmuje wnętrzności, żeby je przewieźć. Niektóre komponenty lub całe walenie odpowiednich gatunków przewozi się do laboratoriów w celach badawczych. Metoda ta jest stosowana w przypadku, kiedy na brzeg zostanie wyrzucony jeden martwy osobnik, a jego rozmiary pozwalają na transport – w przypadku masowych samobójstw waleni ten krok byłby zbyt kosztowny, czasochłonny i utrudniał znacząco ruch drogowy w okolicy przez długi czas. Metodę tą stosuje się również w przypadku… osobników, które żyły, ale ze względu na to, że były nie do odratowania, poddano je eutanazji. Po podjęciu takiego kroku ćwiartuje się lub przewozi osobnika, aby zrobić to w innym miejscu i pozyskać z niego mięso, kości (najczęściej jako eksponat dla muzeum), fiszbiny, tłuszcz, skórę i wiele innych części – zwłaszcza w krajach, gdzie wielorybnictwo jest zakazane, gdyż wiele produktów jest pozyskiwanych z wielorybów (obszerniejszy opis zagadnienia znajduje się w innej dzidce - dotyczącej wielorybnictwa). W takim przypadku specjalne służby starają się pozyskać jak najwięcej z wieloryba, chociaż eutanazja zbyt rannych osobników często jest w wielu krajach tematem kontrowersyjnym i niejednokrotnie przyprawiała o czerwoną gorączkę wszelkich ekologów, aktywistów i media.

Dla odmiany z naszego rodzimego podwórka:

Kiedy zakopuje się martwe osobniki na plaży?

Jeżeli wyniki z laboratorium nie wykazały żadnych nieprawidłowości czy choroby zwierzęcia, a jednocześnie upłynęło zbyt wiele czasu, aby wykorzystać jego poszczególne części (lub jest już po fakcie i zwierzę wybuchło zanim odpowiednie służby zdążyły się tym zająć), zapada decyzja o zakopaniu zwłok. Jest to znacznie mniej kosztowne rozwiązanie, niż transport oraz sprawdza się w przypadku masowych samobójstw waleni (w tym przypadku często też łączy się to z poprzednią metodą i część osobników wywozi, a część zakopuje – ze względów logistycznych, gdyż niemożliwe jest pochowanie na plaży ogromnej ilości osobników, jak np. ponad 400 – incydent, który miał miejsce w Australii, o czym szerzej w dzidce o samobójstwach wielorybów). W tym celu wykorzystuje się często maszyny budowalne i niekiedy siatkę lub coś, co umożliwia łatwiejsze zaczepienie osobnika i przeciągnięcie go w miejsce planowanego pochówku.

W tym przypadku przed rozpoczęciem całego procesu również nacina się brzuch i rozcina żołądki oraz jelita dużej ilości osobników lub pojedynczych o rozmiarze średnim lub dużym albo już wypełnionych gazami - aby nie stanowił zagrożenia eksplozją. W przypadku większych osobników niekiedy transport odbywa się przy pomocy dwóch maszyn budowlanych, jak np. dźwigi czy koparki. W przypadku małych waleni można po prostu zepchnąć je spychaczem do wykopanego dołu. Jako ciekawostkę należy podkreślić, że jedynie podczas tej metody można stosować niewielką ilość ładunków wybuchowych w celu szybszego podzielenia na kawałki dużych osobników, gdyż rozrzucone naokoło przypadkowe części nie spowodują katastrofy ekologicznej i w razie czego można je spokojnie zebrać z plaży.

Kiedy transportuje się martwego wieloryba do morza?

Jeśli osobnik był zdrowy lub wyrzucone na brzeg ciało zaczęło się już dawno rozkładać, często zapada decyzja o wywiezieniu osobnika do morza – daleko od brzegu, aby nie przyciągnąć drapieżnych zwierząt blisko plaży i uniknąć rozprzestrzeniania się odoru długo rozkładającego się ciała. Po przetransportowaniu go przy pomocy ciągnięcia zwłok łodzią za ogon, dokonuje się zrzutu do morza, gdzie wieloryb opada na dno i rozkłada się w zgodzie z naturalnym cyklem – stanowiąc pożywienie dla ryb. Tą metodę stosuje się zazwyczaj w przypadku, kiedy mamy do czynienia tylko z jednym, dwoma czy maksymalnie trzeba osobnikami, gdyż większa ilość mogłaby poważnie zaburzyć ekosystem oceanu na danym terenie.

Kiedy nie robić niczego i pozostawić wieloryba na plaży?

Ostatnim z rozwiązań jest nierobienie niczego. Ma to często miejsce wtedy, kiedy mamy do czynienia z pojedynczym osobnikiem, którego wyrzucono na terenach z dala od ludzkich osad czy punktów turystycznych. Jeśli badania laboratoryjne nie wykazały żadnych nieprawidłowości, zwłoki wieloryba można po prostu zostawić, aby natura zajęła się nim sama. Ale warto podkreślić, że dotyczy to tylko osobników niewielkich lub średnich rozmiarów – duże rozkładają się zbyt długo, więc wymagają zakopania, aby nie zakłócać lokalnego ekosystemu. Często nawet w takim przypadku nacina im się na wszelki wypadek brzuchy, aby zapobiec eksplozji. Nie trzeba chyba podkreślać, że ta metoda jest najtańsza i niesie ze sobą najmniej zachodu, a jednocześnie jest najrzadziej wybierana. Stosuje się ją jeszcze w przypadku, kiedy częściowo rozłożone już szczątki z dna morskiego zostaną wyrzucone podczas sztormu na brzeg.

Błędy z przeszłości – Eksplozja wieloryba ładunkami wybuchowymi

Zanim ustalono, jak należy postępować z martwymi wielorybami i ich utylizacją, ludzkość zaliczyła wiele wpadek, a jedną z większych było zadecydowanie o eksplozji martwego wieloryba we Florencji w Oregonie w 1970 roku, który uważany jest za największą katastrofę ekologiczną przy tego typu pracach w historii. Jak do tego doszło? Poza tym, że akcja przebiegała powoli, bo zwierzę było już bardzo wypełnione gazami, podłożono ładunki wybuchowe, aby znacznie łatwiej je poćwiartować. Decyzja byłaby nienajgorsza, gdyby nie to, że zwierzę nie było przebadane, gdyż nie pobrano jego próbek, a ponadto podłożono o wiele za dużo materiałów wybuchowych… i pod bardzo wzdętego wieloryba o masie aż 6 ton! Nie trzeba chyba dużo mówić, żeby wyobrazić sobie, jakie były skutki podjętych decyzji. Wybuch był ogromny (skumulowany z dużej ilości ładunków wybuchowych i 6 ton wypełnionego siarkowodorem i metanem zwierzęcia). Widowisko przyszło „podziwiać” wiele gapiów, jednak wybuch spowodował nie tylko wiele uszkodzeń środowiska naturalnego, ale również rozrzucenie wnętrzności zwierzęcia w promieniu kilku kilometrów od miejsca wybuchu. Jakież musiało być zdziwienie gapiów, których zalały odłamki bardzo śmierdzących i ociekających krwią wnętrzności. Dopiero lata przeprowadzanych utylizacji pokazały, że zastosowanie ładunków wybuchowych powinno być ostatecznością.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

1.https://www.dcceew.gov.au/sites/default/files/documents/cetacean-incidents.pdf
2.https://www.dpaw.wa.gov.au/images/documents/conservation-management/marine/wildlife/whale_carcass_management.pdf
3.https://www.fish.wa.gov.au/Documents/shark_hazard/whale_carcass_management.pdf
4.https://www.environment.nsw.gov.au/topics/animals-and-plants/wildlife-management/management-of-deceased-whales
5.https://www.kent.gov.uk/__data/assets/pdf_file/0003/52617/KRF-guidance-on-stranded-marine-wildlife.pdf
6.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0964569118300061
7.https://environment.des.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0015/214350/op-wl-marine-strandings.pdf
8.https://www.dpaw.wa.gov.au/management/marine/marine-wildlife/350-whale-carcass-management
9.https://baleinesendirect.org/en/a-second-life-in-tadoussac-for-the-young-humpback-found-stranded-in-godbout/
10.https://hakaimagazine.com/features/how-to-dismantle-a-blue-whale/
11.http://www.bvi.gov.vg/media-centre/stranded-whale-removal-process-anegada-ongoing
12.https://www.nps.gov/glba/learn/nature/cleaning-and-preparation.htm
13.https://www.newsweek.com/four-ways-deal-beached-whale-carcass-872297
14.https://www.discovermagazine.com/planet-earth/if-managed-properly-whale-and-dolphin-carcasses-can-benefit-coastal
15.https://www.australiangeographic.com.au/blogs/shark-blog/2019/02/the-whale-carcass-debate/
16.http://www.virginiaplaces.org/waste/whale.html
17.https://www.ourwildpugetsound.com/journal/whats-the-best-way-to-handle-whales-that-wash-ashore
18.https://news.mongabay.com/2022/03/that-dead-whale-on-the-beach-let-it-be-study-says-or-at-least-dont-blow-it-up/
19.https://eu.patriotledger.com/story/news/environment/2016/06/29/quincy-based-scientists-rushing-to/27580191007/
20.https://abc7ny.com/climate-change-dead-whale-beached-tri-state-area/12901186/
21.https://nypost.com/2023/01/30/dead-humpback-whale-washes-ashore-at-nassau-countys-lido-beach/
22.https://www.bbc.com/news/uk-scotland-65350482
23.https://www.bbc.com/news/world-us-canada-36838398
24.https://www.route-fifty.com/management/2016/04/removing-decomposing-whale-body/127838/
25.https://www.washingtonpost.com/nation/2020/11/13/oregon-whale-explosion-anniversary/
26.https://www.batepapocomnetuno.com/post/the-extraordinary-life-of-whale-carcasses-in-the-deep-ocean
27.https://www.nhm.ac.uk/discover/what-happens-when-whales-die.html