Dzidki, zapewne nie raz słyszeliście o przeprowadzanych niegdyś testach jądrowych, których celem było przetestowanie siły wybuchu i efektów tuż po eksplozji w przypadku bomb atomowych oraz znacznie potężniejszych od nich bomb wodorowych (zwanych termojądrowymi). Broń jądrowa obejmuje dwie grupy: bombę atomową (opierającą się o reakcję łańcuchową rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków, takich jak uran czy pluton bądź ich mieszanki) oraz bombę wodorową (opartą o reakcję termojądrową wodoru będącym lekkim pierwiastkiem, dzięki czemu możliwe jest otrzymanie eksplozji na znacznie większą skalę, niż w przypadku rozszczepienia atomów pierwiastków ciężkich). Założeniem skonstruowania bomb o tak dużej sile eksplozji była możliwość pokonania przeciwnika bez konieczności angażowania licznych armii i dużej ilości sprzętu do długoterminowych walk, skoro relatywnie szybciej znacznie lepsze efekty można było zyskać wykorzystując broń jądrową.

Ponieważ zagadnienie broni jądrowej jest bardzo rozległe, a o testach na oceanach już robiłam, tym razem skupię się na testach lądowych (od których wszystko się zaczęło, zanim wzięto się za testy na oceanie czy powietrzne, gdzie wszystkie trzy tworzą tzw. triadę testów atomowych), na efektach eksplozji jądrowych i atomowych poligonach oraz miejscach składowania odpadów. Tutaj warto wspomnieć, że od wybuchu pierwszej bomby atomowej na świecie przeprowadzono już ponad 2310 eksplozji testowych: USA – łącznie 1030, ZSRR – 715 testów, w ramach których wykonano 962 eksplozje broni jądrowej, Francja – 210, Wielka Brytania – 45, Chiny – 45, Indie – 6, Pakistan – 6, Korea Północna – 5 i… Izrael prawdopodobnie 1, ale są to spekulacje (więcej w temacie w dzidce o testach na oceanie). O ile większość z nich miała miejsce w XX wieku, o tyle Korea Północna jako jedyna przeprowadziła je w XXI wieku pomimo licznych zakazów.

Krótko o początkach broni jądrowej

W 1938 dwaj naukowcy z Niemiec, Otto Hahn i Fritz Strassmann, dokonali rozszczepienia atomu. Nie da się ukryć, że z powodu tego odkrycia Niemcy zaczęły bardzo szybko wykorzystywać to do badań mających na celu zastosowanie militarne (jeszcze przed rozpoczęciem II Wojny Światowej). W 1940 roku Rosja próbowała zdobyć patent, ale Niemcy nie wyraziły zgody. Dopiero obrady od listopada 1942 do marca 1943 zapoczątkowane przez USA pomogły w podjęciu międzynarodowej decyzji, że broń atomowa jest zbyt potężna, aby znajdowała się jedynie w posiadaniu jednego państwa. Po przepchnięciu swoich wniosków, Stany Zjednoczone otrzymały zgodę na rozpoczęcie konstruowania bomb atomowych pomimo posiadania patentu przez Niemcy – jako kierownika projektu wybrano wybitnego fizyka, Julisa Roberta Oppenheimera (który za swoje dokonania zostanie niewiele później osławiony jako ojciec bomby atomowej). Poza nim zaangażowano innych wybitnych specjalistów (wielu z nich otrzymało nagrodę Nobla): fizyk i wynalazca Luis Walter Alvarez, fizyk Enrico Fermi, fizyk Richard Phillips Feynman, fizyk Hans Albrecht Bethe, fizyk jądrowy Emilio Gino Segrè, fizyk Owen Chamberlain, fizyk, matematyk, chemik i informatyk John von Neumann, fizyk Ernest Lawrence, fizyk Klaus Fuchs (jak się potem okazało – pracował dla radzieckiego wywiadu), fizyk Edward Teller (który później będzie znany jako amerykański ojciec bomby wodorowej), fizyk i radiobiolog Józef Rotblat, fizyk i matematyk Stanisław Marcin Ulam, fizyk Stanisław Wojciech Mrozowski, fizyk Niels Henrik David Bohr, fizyk Otto Stern, chemik Glenn Theodore Seaborg, fizyk i matematyk Eugene Wigner, fizyk i matematyk Max Born, fizyk James Franck, chemik Willard Franck Libby, fizyk James Chadwick, fizyk Felix Bloch, chemik Edwin Mattison McMillan, fizyk Leo James Rainwater, fizyk Maria Goeppert-Mayer, fizykochemik George Bogdan Kistiakowsky, matematyk Richard Wesley Hamming, fizyk Chien-Shiung Wu, fizyk Gordon Gould, fizyk i matematyk Paul Felix Nemenyi, fizyk Philip Hauge Abelson, fizyk Miklós Kürti, fizyk i biolog molekularny Leó Szilárd, fizyk Victor Frederick Weisskopf oraz fizyk i chemik Louis P. Slotin oraz wielu innych.

Tak rozpoczął się amerykański program atomowy „Manhattan”. Niewiele po jego rozpoczęciu radzieccy szpiedzy wykradli projekty i ZSRR rozpoczęło własne prace nad skonstruowaniem bomby atomowej powołane osobiście przez Józefa Stalina. W sierpniu 1943 roku pod kryptonimem „Quadrant” USA zorganizowało konferencję w Quebec, w wyniku której rozpoczęto współpracę z Wielką Brytanią nad bombą atomową (w późniejszych latach Wielka Brytania zacznie samodzielnie prowadzić projekty nad bronią jądrową). W 1942 roku Stany Zjednoczone rozpoczynają operację „Alsos” mającą na celu pozyskanie tajnych planów oraz monitorowanie postępu prac nad niemiecką bronią atomową i innymi badaniami naukowymi – potem tłumaczono, że miało to na celu zapewnienie bezpieczeństwa na skalę międzynarodową. Ponieważ Niemcy nie posiadały rakiety, która miałaby odpowiedni udźwig do przetransportowania broni atomowej, dlatego w 1944 roku zlecono modyfikację pierwszego w historii balistycznego pocisku V2, którą przewodził sam jego konstruktor - Wernher von Braun.

Pierwszy test bomby atomowej „Trinity” – Efekty projekt „Manhattan”

W ramach prowadzonego przez Amerykanów tajnego programu badawczego „Projektu Manhattan” (nad którym nieoficjalnie pracę zaczęto już w 1940 roku), na potrzebę którego wybudowano osadę Los Alamos nieopodal Gór Skalistych w Nowym Meksyku, gdzie do powstałych tam laboratoriów przeniesiono pracę nad skonstruowaniem pierwszej bomby atomowej już oficjalnie w 1943 roku. Kierownikiem projektu był fizyk J. Robert Oppenheimer, który nadzorował prace nad skonstruowaniem pierwszej bomby atomowej na świecie, którą ukończono w 1945 roku i nadano jej miano „Gadget”. Głównym materiałem rozszczepialnym zastosowanym w bombie był pluton-239, stąd pierwszą bombą atomową była właśnie bomba plutonowa. Niewiele później, dnia 16 lipca 1945 roku przeprowadzono również test pod kryptonimem „Trinity” (co oznaczało dosłownie „Trójcę”). Bombę plutonową „Gadget” zdetonowano z wieży ustawionej w punkcie zero na pustyni Alamogordo w Nowym Meksyku. Siłę eksplozji oszacowano na 20 kt TNT – kula ognia sięgała ok. 200m wysokości, zaś grzyb atomowy sięgnął wysokości aż 12 km (warto zaznaczyć, że był to wybuch atmosferyczny, ale warto o nim wspomnieć). Stopiony w wyniku detonacji bomby atomowej piasek utworzył radioaktywne, zielonkawe szkliwo, które od nazwy pierwszego testu atomowego nazwano trynitytem. Aby jakoś zataić eksperyment i nie wzbudzić podejrzeń, podano oficjalną informację dla pracy, że na amerykańskim poligonie wojskowym doszło do przypadkowego wybuchu magazynu amunicji, ale na szczęście nie było ofiar w ludziach. Prasa łyknęła przekazane informacje i nikt nie prowadził dochodzenia w tej sprawie. Ale to, co miało miejsce na pustyni Alamogordo i w Los Alamos miało ujrzeć światło dzienne już niebawem… po zakończeniu rozrachunków z Japonią.

Hiroszima i Nagasaki – Pierwsze użycie bomb atomowych na ludziach

W międzyczasie przywódcy wojskowi Projektu Manhattan obrali Hiroszimę w Japonii jako idealny cel dla bomby atomowej. Wtedy Japonia była uznawana przez aliantów za zbrodniarzy wojennych i agresorów, którzy dopuścili się zwłaszcza ataku na ludność Chin podczas Wojny na Pacyfiku. Uznano, że konieczna jest zdecydowana demonstracja technologii opracowanej w Nowym Meksyku, aby zmusić Japończyków do poddania się. Bez porozumienia w sprawie kapitulacji, 6 sierpnia 1945 roku bombowiec B-29 (znanego również jakoo Enola Gay) pod dowództwem Paula Tibbetsa zrzucił nieprzetestowaną jeszcze bombę uranową „Little Boy” około 600 metrów nad Hiroszimą, powodując zniszczenia na ogromną skalę oraz śmierć na obszarze 8 km² - szacuje się, że w chwili eksplozji zginęło ok. 90000 mieszkańców (do końca 1945 roku w wyniku choroby popromiennej było to już łącznie 145000 osób, zaś do 1950 roku ofiary oszacowano na łączne prawie 200000 z miasta liczącego wtedy 365000 mieszkańców). Bomba ta ważyła aż 4035 kg i zawierała 64,1 kg uranu-235. Wybuch oszacowano na ok. 15-16 kt TNT, co było imponującym wynikiem biorąc pod uwagę, że nie wykonano testu ładunku jądrowego, ponieważ naukowcy oszacowali, że wybuch powiedzie się i nie ma potrzeby ryzykowania testami i marnowania uranu. Pomimo tego, że wydajność wybuchu wyniosła zaledwie 17% i rozszczepieniu uległo zaledwie 800g uranu, straty były ogromne – w promieniu 500 metrów od miejsca eksplozji wszystko wyparowało, nie pozostał nawet najmniejszy ślad po budynkach, mieszkańcach czy czymkolwiek innym. Warto wspomnieć, że poza „Little Boy”, już nigdy więcej nie użyto bomby uranowej.

Ponieważ Japonia po ataku na Hiroszimę nadal nie ogłosiła kapitulacji, dnia 9 sierpnia 1945 roku nad miejscowością Nagasaki, w której znajdowała się japońska fabryka torped, z bombowca B-29 (zwanego Bockscar) pod dowództwem Fredericka Bocka zrzucono już bombę plutonową „Fat Man” o wadze 4670 kg (w tym aż 6,4 kg plutonu-239), która spowodowała zniszczenia na obszarze niemalże 5 km² (w tym całkowite w promieniu 1,6 km od miejsca wybuchu powodując liczne pożary). Liczbę ofiar w chwili eksplozji oszacowano na ok. 40000 osób, zaś w kolejnych latach liczba ta wzrosła do 70000 ofiar ze względu na chorobę popromienną. Warto wspomnieć, że bomby atomowe z głowicą zawierającą pluton-239 są implozyjne, dzięki czemu promień zniszczeń jest znacznie mniejszy, niż w przypadku bomb uranowych. Siłę wybuchu „Fat Mana” szacuje się na 21 kt TNT. Warto również dodać, że w przeciwieństwie do „Little Boy”, „Fat Man” przeszedł eksperyment testowy i jak trafnie założyli fizycy – wydajność bomb plutonowych znacząco przewyższała efektywność uranowych.

Wspomniane bomby zrównały z ziemią oba miasta (tutaj warto zaznaczyć, że były to wybuchy atmosferyczne, ale zniszczenia na lądzie były ogromne). Japończycy poinformowali Waszyngton o zamiarze kapitulacji dnia 10 sierpnia 1945 roku, a formalnie poddała się cztery dni później. Sukces Roberta Oppenheimera i uczestników „Projektu Manhattan” nagłośniono w prasie, gdzie kierownika Los Alamos okrzyknięto mianem Ojca Bomby Atomowej, jednak wielu historyków twierdzi, że po ataku na Hiroszimę i Nagasaki Oppenheimerem targało poczucie winy i wyrzuty sumienia, czego dowodem miało być słynne nagranie z następującą wypowiedzią:

Po tych wydarzeniach świat nigdy już nie był taki sam. Amerykanie widząc potęgę drzemiącą w broni atomowej postanowili budować i testować kolejne. Szacuje się, że w 1947 roku USA było już w posiadaniu aż 13 bomb atomowych. W 1952 roku miejsce w okolicach punktu zero na pustyni Alamogordo w Nowym Meksyku zostało wyrównane spychaczami, po czym zebrano znaleziony trynityt. Ze względu na nadal występujące tam promieniowanie, punkt jest niedostępny. W 1965 roku został wpisany na listę pomników historycznych Stanów Zjednoczonych.

Poligon atomowy USA w stanie Nevada

Pierwszym poligonem atomowym Stanów Zjednoczonych był poligon Nevada założony 11 stycznia 1951 roku, który swą nazwę zawdzięcza nazwie stanu, w którym się mieści. Znajduje się tutaj pustynia, gdzie USA do 1992 roku przeprowadziło największą liczbę eksplozji jądrowych, bo aż 925 (w tym 825 podziemnych) – poza tym poligonem przeprowadzono tylko 129 eksplozji testowych w innych miejscach. Dzięki ilości przeprowadzonych testów, poligon Nevada stał się najważniejszym dla tego kraju poligonem wojskowym. Na południu od niego usytuowane były laboratoria w Los Alamos, Sandia National Labolatories i Lawrence Livermore. Odpady promieniotwórcze z testów były składowane w górze Yucca, która pomimo początkowych protestów stała się radioaktywnym śmietnikiem, w którym mieści się około 70000 ton odpadów, które zakopano tylko na głębokości 304 metrów. Szacuje się, że przy takiej ilości odpadów nuklearnych o wysokiej aktywności i płytkim zakopaniu góra oraz jej okolice mogą pozostać niedostępne nawet przez około 10000 lat. Ze względu na ograniczone miejsce na górze, odpady z testów atomowych na poligonie Nevada musiały zostać rozmieszczone w aż 77 różnych reaktorach na terenie całego kraju (tutaj warto wspomnieć, że po zamknięciu poligonu w reaktorach składuje się nadal odpady radioaktywne z elektrowni atomowych – jest to ok. 2000 ton rocznie). Ustawowa zdolność projektowa góry Yucca wynosi zaledwie 77 000 ton. Szacuje się, że zostanie ona zapełniona do około 2036 roku.

Ale wracając do testów na poligonie w Nevadzie – dnia 25 maja 1953 roku miało tutaj miejsce historyczne wydarzenie w postaci przetestowania pierwszego pocisku atomowego z działa M-65 nazywanego również Atomic Annie (czyli jakby nie patrzeć – Atomowa Anka) wyprodukowanego przez Kenworth Motor Company. Właściwie była to seria dział, które były holowane przez dwa pojazdy wyposażone we własny system kierowania – jeden M-249 o wadze 19 ton oraz M-250 o wadze 18 ton. Łącznie z Atomic Annie cały zestaw osiągnął wagę 86 ton. Od 1951 roku prowadzono testy fabryczne, które były na tyle udane, że rząd USA zadecydował się zamówić od firmy aż 20 zestawów do próbnych strzałów artyleryjskich pociskami atomowymi. Później w 1951 roku na Nevada Test Grounds odbył się pierwszy i jedyny wystrzał pocisku (z głowicą o sile eksplozji 15 kt TNT) na równinie Frenchman w ramach operacji Upshot-Knothole. Celem było zdetonowanie 11 urządzeń nuklearnych – próba zakończyła się pomyślnie (pocisk wystrzelił na odległość 11 km przy maksymalnym zasięgu działa na odległość 12 km), dzięki czemu postanowiono wysłać takie zestawy do Korei Południowej oraz Europy w miejsca stacjonowania wojsk amerykańskich. Jako ciekawostkę warto dodać, że ze względu na to, że zaledwie kilka lat później opracowano lżejszych i mniejszych pocisków oraz dział o mniejszych kalibrach, dlatego z 20 zamówionych zestawów zezłomowano 12, zaś 8 znajduje się w różnych muzeach Stanów Zjednoczonych.

Oprócz wspomnianych wyżej testów pocisków atomowych ze słynniejszych prób przeprowadzonych na poligonie Nevada warto odnotować również test naziemny Jangle Sugar, który odbył się 19 listopada 1951 roku w strefie 9 w ramach operacji „Desert Rock II oraz podziemny Jangle Uncle mający miejsce 29 listopada 1951 roku w strefie 10 w ramach operacji Desert Rock III (oba uranowe). Warto odnotować także serię słynniejszych testów atmosferycznych Teapot (zwłaszcza podziemny Teapot Ess w strefie 10, nieudany test atmosferyczny Teapot Apple-1 oraz Teapot Hight Attitude mający na celu przetestowanie na dużej wysokości głowicy jądrowej pocisku powietrze-powietrze). Największym kraterem na poligonie jest Sedan – to tutaj zdetonowano pocisk o tej samej nazwie o sile eksplozji 104 kt TNT dnia 6 lipca 1962 roku. Poligon Nevada został zamknięty 2 października 1992 roku, zaś ostatni test o kryptonimie „Icecap” nie doszedł do skutku. Mimo poparcia byłego prezydenta USA, Geoorge’a Busha, w 2006 roku odrzucono pomysł rozpoczęcia testów broni konwencjonalnej na poligonie Nevada, które miały rozpocząć się 2 czerwca. Przeciwne temu pomysłowi były rządy stanowe Nevada i Utah, w związku z czym pomysł został zawieszony bezterminowo (ale nie zaniechany).

Pierwsza bomba wodorowa – Krótko o teście na Atolu Bikini

Pierwszą bombę wodorową na świecie skonstruowały Stany Zjednoczone 31 października 1952 roku, której testy po raz pierwszy miały miejsce 1 listopada tego samego roku. Pomimo szacunków amerykańskiego wywiadu wykonania pierwszej próby bomby termojądrowej przez ZSRR nie wcześniej, niż w 1960 roku, ku zaskoczeniu Amerykanów miała ona miejsce już niecały rok później – 12 sierpnia 1953 roku. Sytuacja robiła się napięta i wymuszała na USA ulepszenie swoich bomb termojądrowych, dlatego już 1 marca 1954 roku miał miejsce pierwszy test bomby trzystopniowej (FFF) na Wyspach Marshalla na Atolu Bikini na poligonie atomowym Pacific Proving Grounds należącym do Stanów Zjednoczonych. Łącznie USA przeprowadziło tutaj 67 eksplozji testowych, zaś odpady radioaktywne składowano w sarkofagu na Atolu Enewetak - a dokładniej na wyspie Runit na Pacyfiku. To właśnie tutaj zdetonowano między innymi najsilniejszą bombę atomową USA – Castle Bravo (więcej szczegółów w dzidce o testach atomowych na oceanach oraz w drugiej poświęconej sarkofagowi na wyspie Runit. Warto wspomnieć, że poza poligonem Nevada (925 prób) i Pacific Proving Grounds (65 prób), w posiadaniu Stanów Zjednoczonych znajdują się jeszcze poligon Johnston na Pacyfiku (42 próby) oraz Wyspy Bożego Narodzenia na Oceanie Spokojnym (ten ostatni poligon USA dzieli z Wielką Brytanią i przeprowadzono na nim łącznie 21 prób przez obydwa kraje).

Krótko o rozpoczęciu wyścigu atomowego

3 października 1952 roku Wielka Brytania przeprowadziła pierwszy test własnej bomby atomowej skonstruowanej bez pomocy USA, co nie spodobało się Stanom Zjednoczonym. Ku zdziwieniu zarówno Amerykanów, jak i Związku Radzieckiego, w 1960 roku Francja przeprowadza swoją pierwszą próbę atomową na Saharze, z kolei w październiku 1964 roku Chiny przeprowadziły swoje pierwsze testy (głównie były to testy podziemne). W międzyczasie ZSRR na polecenie Nikity Chruszczowa skonstruował bombę wodorową o największej sile eksplozji, którą kiedykolwiek zdetonowano – bombę „Car”. Testy miały miejsce 30 października 1961 roku na archipelagu Nowa Ziemia. Co ciekawe, ZSRR zakładało 4-krotnie mniejszy promień wybuchu (ale najwidoczniej mocno pomylili się w szacunkach). Zniszczenia były na tyle potężne, że stwierdzono, że bomba o tak silnej eksplozji nie ma użyteczności bojowej ze względu na skalę wywoływanych zniszczeń (więcej o bombie „Car” w osobnym podrozdziale). Niedługo później w posiadanie broni atomowej weszły również inne państwa, które zaczęły testować nowe nabytki: Indie (pierwszy test w 1974 roku), Pakistan (w 1998 roku miał miejsce pierwszy test) i Korea Północna (pierwsza próba miała miejsce dopiero w drugiej połowie 2006 roku).

Wielka Brytania posiadała poligony atomowe na Wyspach Bożego Narodzenia na Oceanie Spokojnym (współdzieliła z USA – oba kraje przeprowadziły tam łącznie 21 prób), na Wyspach Monte Bello na Oceanie Indyjskim (1 próba) oraz poligony Maralinga i Woomera na pustyni w Australii (łącznie 9 prób). Do Francji należał poligon na Atolu Mururoa (na którym przeprowadzono 193 próby – więcej w dzidce o testach na oceanach) oraz poligony Reggane i Ekker na Saharze w Algierii (17 prób). Chiny przeprowadzały głównie próby podziemne na poligonie atomowym Lob-Nor na pustyni Takla Makan (45 prób). Do Indii z kolei należał poligon Pokharan w Radżastanie w północno-zachodniej części kraju (6 prób), do Pakistanu poligon Chagai Hills w Beludżystanie w południowo-zachodniej części kraju, zaś do Korei Północnej poligon atomowy Hwadae-ri na Półwyspie Koreańskim (gdzie przeprowadzono 3 próby – kolejne 2 w 2016 roku mają nieznane miejsce testów, ale Japonia podejrzewa, że mogły mieć one miejsce nawet na Morzu Japońskim).

Dla nakreślenia skali wybuchu poszczególnych bomb atomowych i wodorowych oraz wielkości ich grzyba, zamieszczam poniżej filmik, który pokazuje, że i tak żadna bomba nie ma tak dużej skali eksplozji, jaką w stanie jest wytworzyć Ziemia dzięki wybuchającym wulkanom – nawet wybuch wulkanu Tonga na początku 2022 roku (o którym wspomniałam w innej dzidce o podwodnych wulkanach).

Rosyjskie poligony Semipałatyńsk i Nowa Ziemia

Jeśli chodzi o Rosję, to tutaj trzeba przyznać, że przeprowadzała ona raczej głównie testy na suchej powierzchni, napowietrzne oraz z wieży. Wykradzione z Los Alamos dzięki Klausowi Fuchsowi informacje pomogły ZSRR zbudować w biurze konstrukcyjnym KB-11 niemalże dokładną kopię bomby plutonowej implozyjnej „Fat Man”, którą nazwano RDS-1. Eksplozja pierwszej radzieckiej bomby atomowej miała miejsce podczas zrzutu z wieży już 29 sierpnia 1949 roku (podczas gdy USA szacowało, że ZSRR nie będzie w stanie osiągnąć tego wcześniej, niż dopiero w 1950 roku, a i tak amerykańskich wywiad dawał temu niewielkie szanse). Testy RDS-1 odbyły się na poligonie w Semipałatyńsku w Kazachstanie – jej siłę eksplozji oszacowano na około 22 kt TNT. O ile Los Alamos znajdowało się na terenach niezamieszkałych, o tyle Semipałatyńsk był miejscowością w Kazachstanie, a powstały tam poligon był pierwszym, który znajdował się w pobliżu ludzkich siedzib. Następnie przeprowadzono w tym miejscu serię testów od 1 do 3 listopada 1958 – jedne źródła wspominają o 468 wybuchów podziemnych oraz lądowych, jednak inne wspominają aż o 513 testach.

26 lutego 1951 roku podjęto decyzję o rozpoczęciu pracy nad testami bomb wodorowych. Pierwszy z nich o mocy 400 Kt (kiloton) TNT został zdetonowany w Semipałatyńsku 12 sierpnia 1953 roku z wieży, zaś z reakcji fuzji jądrowej pochodziło od 15 do 20% energii eksplozji. Pierwszy dwustopniowy ładunek termojądrowy ZSRR o szacunkowej mocy ok. 3 Mt TNT zdetonowano 22 listopada 1955 roku i został dostarczony na poligon przy pomocy bombowca Tu-16 bomba RDS-37, ale jego siła została zredukowana o połowę ze względu na panujące warunki w jednakże siła zaplanowanej eksplozji została uprzednio zredukowana o połowę z uwagi na warunki panujące w Semipałatyńsku, stąd też rzeczywista moc nie przekraczała 1,6 Mt TNT.

Pomimo zakazów przeprowadzania testów atomowych, naruszenia ze strony Francji spowodowały, że zarówno ZSRR, jak i USA postanowiły wznowić swoje testy od 20 sierpnia 1961 roku. To właśnie w tym okresie Związek Radziecki przeprowadził w zaledwie 2 miesiące rekordową liczbę testów bomb atomowych (bo aż 59 operacji) na poligonie Nowa Ziemia w Rosji oraz w Semipałatyńsku w Kazachstanie. W tym samym roku podczas jednej z operacji miał miejsce również słynny napowietrzny test bomby wodorowej „Car”, która osiągnęła niespotykaną dotąd moc liczącą 58 Mt TNT. Nie było większego wybuchu w historii testów atomowych osiągniętych przez człowieka. Co ciekawe, bomba „Car” według szacunków radzieckich naukowców powinna mieć 4-krotnie mniejszą moc eksplozji. Ze względu na możliwość zniszczeń na niespotykaną dotąd skalę, ZSRR zadecydowało, że bomba „Car” ma niską przydatność bojową pod względem zajmowania i wykorzystania zasobów znajdujących się na podbijanych terenach, dlatego obecnie używana jest jako straszak. Warto również wspomnieć, że promieniowanie bomby „Car” było tak duże, że gdyby zostało zrzucone w środkowej Europie, zagroziłoby ponad połowie kontynentu wywołując chorobę popromienną. Na uwagę zasługuje również fakt, że w planach Chruszczowa było skonstruowanie przez radzieckich naukowców bomby, która posiadałaby siłę eksplozji wynoszącą aż 100 Mt TNT – jednak nie miała to być jeszcze bomba „Car”.

Ostatni test jądrowy Rosja przeprowadziła w 1990 roku na archipelagu Nowa Ziemia na Oceanie Arktycznym, gdzie w tunelu zdetonowano ładunek jądrowy o mocy zaledwie 70 Kt. W 1991 roku Rosja zamknęła poligon w Semipałatyńsku. Warto dodać jako ciekawostkę, że poligon ten jest najbardziej zniszczonym poligonem atomowym i w ogóle wojskowym na świecie, a to głównie dzięki detonacji bomby „Car” oraz kilku innych bomb wodorowych.

Zakaz testów broni atomowej

W Genewie dnia 24 września 1996 roku podpisano „Układ o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową” (w skrócie: CTBT z ang. Comprehensive Test Ban Treaty). Podpisały go 183 państwa, a 166 go ratyfikowało. Warto wspomnieć, że jedynym państwem, jakie nie stosuje się do zakazu prób jądrowych jest Korea Północna (Kim Dzong Un jest uważany tam niemalże za boga, więc co bóg się będzie dostosowywał do reszty świata). W związku z CTBT jako Dzień Sprzeciwu Wobec Prób Jądrowych ustalono 29 sierpnia. Było to wynikiem tego, że wiele poligonów atomowych znajdowało się blisko ludzkich osad lub w dosyć niedalekiej odległości od nich, co zaowocowało wysoką śmiertelnością z powodu choroby popromiennej (dla przykładu w Chinach w wyniku podziemnych testów na chorobę popromienną zmarło do 1996 roku ponad 3 miliony osób).

Dnia 7 lipca 2017 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) podczas generalnego zgromadzenia przyjęła również „Traktat o zakazie broni jądrowej” (w skrócie: NWBT z ang. Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons), który ma na celu całkowite wyeliminowanie broni jądrowej. Jednak NWBT ratyfikowały do tej pory jedynie 32 państwa. Dlaczego? Otóż arsenał atomowy wielu krajów jest imponujący i pochłonął niemałe zasoby finansowe – zwłaszcza dwóch mocarstw atomowych, czyli Stanów Zjednoczonych i Rosji, które przeważają liczbą głowić jądrowych nad innymi państwami.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Bomby atomowe i termojądrowe:
1.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-map.html
2.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-chronology.html
3.https://www.un.org/en/observances/end-nuclear-tests-day/history
4.http://www.ncbj.edu.pl/nupex/U.html
5.http://ncbj.edu.pl/zasoby/wybuchy_eko/pra.htm
6.https://naukatolubie.pl/bomba-atomowa/
7.https://zbiam.pl/artykuly/gadget-pierwsza-bomba-atomowa/
8.https://histmag.org/Bomba-atomowa-przyszla-na-swiat-8276
9.https://histmag.org/Bomba-atomowa-historia-smiertelnego-wynalazku-25386
10.https://historia.uwazamrze.pl/artykul/1149652/cwiczenia-z-apokalipsy
11.https://disarmament.blogs.pace.edu/nuclear-test-archive/
12.https://ehss.energy.gov/ohre/roadmap/achre/chap10_2.html
13.https://www.wyjasnie.pl/index.php/2022/05/13/niszczyciel-swiatow-bomba-jadrowa/
14.https://www.wyjasnie.pl/index.php/2021/05/14/fuzja-jadrowa-o-bombie-wodorowej-i-nie-tylko/
15.http://datablog.pl/atomowe-potegi-swiata/
16.https://trzeciazona.pl/aktualnosci/rodzaje-broni-jadrowej
17.https://www.google.pl/books/edition/The_Making_of_the_Atomic_Bomb/2G2TlJOhGI8C?hl=pl&gbpv=1&dq=Rhodes,+Richard,+The+Making+of+the+Atomic+Bomb&printsec=frontcover
18.https://www.google.pl/books/edition/Atomic_Age_America/Y1QPDQAAQBAJ?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PT65&printsec=frontcover
19.https://www.google.pl/books/edition/The_Culture_of_the_Cold_War/irSQLb4xiJ8C?hl=pl&gbpv=1&dq=Whitfield,+Stephen,+The+Culture+of+the+Cold+War&printsec=frontcover
Trinity i projekt „Manhattan”:
20.https://www.lanl.gov/museum/news/newsletter/2017/2017-06/manhattan-project.php
21.https://dzieje.pl/aktualnosci/trinity-pierwszy-test-broni-atomowej
22.https://wielkahistoria.pl/pierwszy-test-bomby-atomowej-relacje-swiadkow-wydarzenia-ktore-na-zawsze-zmienilo-historie/
23.https://www.nps.gov/mapr/learn/historyculture/scientists.htm
24.https://www.nps.gov/whsa/learn/historyculture/trinity-site.htm
25.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/key-documents/trinity-test-eyewitnesses/
26.https://www.theatlantic.com/photo/2015/07/70-years-since-trinity-when-we-tested-nuclear-bombs/398735/
27.https://www.history.com/topics/world-war-ii/trinity-test
28.https://eu.alamogordonews.com/story/news/local/community/2018/10/05/some-accounts-trinity-site-blast-rated-complete-horror/1256908002/
29.https://www.history.com/topics/world-war-ii/the-manhattan-project
30.https://allthatsinteresting.com/manhattan-project
31.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/history/manhattan-project/
32.https://www.atomicarchive.com/history/trinity/manhattan.html
33.https://blog.nuclearsecrecy.com/2012/03/30/trinitys-cloud-1945/
34.https://www.google.pl/books/edition/Trinity_Site/LftyEAAAQBAJ?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PT30&printsec=frontcover
35.https://promieniowanie.blogspot.com/2015/11/trynityt.html

Oppenheimer i Teller:
36.https://historia.org.pl/2023/07/14/robert-oppenheimer-ojciec-bomby-atomowej/
37.https://histmag.org/Robert-Oppenheimer-Prometeusz-wspolczesnosci-25827
38.https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/07/10/robert-oppenheimer-ojciec-bomby-atomowej/
39.https://astrofaza.pl/oppenheimer-tworca-bomby-atomowej-i-czarnej-dziury/
40.https://kierul.wordpress.com/2022/03/20/oppenheimer-o-einsteinie-1965-r-2/
41.https://blog.nuclearsecrecy.com/2012/09/12/in-search-of-a-bigger-boom/
42.https://achievement.org/achiever/edward-teller-ph-d/
Hiroshima i Nagasaki:
43.https://warhist.pl/artykul/zrzucenie-bomb-atomowych-na-hiroshime-i-nagasaki/
44.https://historia.org.pl/2022/11/16/test-nuklearny-trinity-fizycy-bali-sie-zapalenia-ziemskiej-atmosfery/
45.https://historia.org.pl/2022/11/13/zrzucenie-bomby-atomowej-na-hiroszime-w-1945-kulisy-tajnej-misji-ktora-zniszczyla-cale-miasto/
46.https://www.atomicarchive.com/history/atomic-bombing/hiroshima/page-2.html
47.https://hpmmuseum.jp/?lang=eng
48.https://www.google.pl/books/edition/Prompt_and_Utter_Destruction_EasyRead_Ed/Om9P_iB2rl0C?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PA177&printsec=frontcover
49.https://www.google.pl/books/edition/The_Columbia_Guide_to_Hiroshima_and_the/YqmTx028OtgC?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PA210&printsec=frontcover
50.https://historia.org.pl/2022/11/13/zrzucenie-bomby-atomowej-na-hiroszime-w-1945-kulisy-tajnej-misji-ktora-zniszczyla-cale-miasto/
51.https://warhist.pl/artykul/zrzucenie-bomb-atomowych-na-hiroshime-i-nagasaki/

Testy atomowe Rosji:
52.https://mil.in.ua/pl/news/rosja-przygotowuje-testy-torpedy-atomowej-posejdon/
53.https://www.slademwierzb.pl/blog/atomowy-kazachstan-poligon-bylego-zsrr-mapa/
54.https://histmag.org/niebezpieczna-wyobraznia-piec-najbardziej-absurdalnych-pomyslow-zimnej-wojny-13553
55.https://histmag.org/Car-bomba-atomowy-Czar-Nowej-Ziemi-7247
56.https://ciekawostkihistoryczne.pl/2020/11/13/zabawa-w-boga-jak-rosjanie-zbudowali-najwieksza-bombe-atomowa-na-swiecie/
Poligony atomowe i miejsca składowania odpadów:
57.https://archeologia.usz.edu.pl/atomowe-krajobrazy-archeologia-zimnej-wojny/
58.https://brzeg24.pl/kartka-z-kalendarza/162899-na-amerykanskim-poligonie-atomowym-nevada-test-site-z-dziala-m65-atomic-annie-wystrzelono-po-raz-pierwszy-pocisk-atomowy-25-05-1953-r/
59.https://www.techpedia.pl/index.php?str=tp&no=12612
60.https://elektrykapradnietyka.com/28318/poligon-atomowy-nevada/
61.https://www.national-geographic.pl/artykul/czas-polowicznego-rozpadu-smiertelna-spuscizna-amerykanskich-odpadow-nuklearnych
62.https://ag.nv.gov/Hot_Topics/Issue/Yucca/
63.https://www.bechtel.com/projects/yucca-mountain-nuclear-waste-repository/
Film dokumentalny o poligonie w Nevadzie:
64.https://www.youtube.com/watch?v=u3W8pGpb6lM