Dzidki, zapewne nie raz słyszeliście o przeprowadzanych niegdyś testach jądrowych, których celem było przetestowanie siły wybuchu i efektów tuż po eksplozji w przypadku bomb atomowych oraz znacznie potężniejszych od nich bomb wodorowych (zwanych termojądrowymi). Broń jądrowa obejmuje dwie grupy: bombę atomową (opierającą się o reakcję łańcuchową rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków, takich jak uran czy pluton bądź ich mieszanki) oraz bombę wodorową (opartą o reakcję termojądrową wodoru będącym lekkim pierwiastkiem, dzięki czemu możliwe jest otrzymanie eksplozji na znacznie większą skalę, niż w przypadku rozszczepienia atomów pierwiastków ciężkich). Założeniem skonstruowania bomb o tak dużej sile eksplozji była możliwość pokonania przeciwnika bez konieczności angażowania licznych armii i dużej ilości sprzętu do długoterminowych walk, skoro relatywnie szybciej znacznie lepsze efekty można było zyskać wykorzystując broń jądrową.

Ponieważ zagadnienie broni jądrowej jest bardzo rozległe, a o testach na oceanach już robiłam, tym razem skupię się na testach lądowych (od których wszystko się zaczęło, zanim wzięto się za testy na oceanie czy powietrzne, gdzie wszystkie trzy tworzą tzw. triadę testów atomowych), na efektach eksplozji jądrowych i atomowych poligonach oraz miejscach składowania odpadów. Tutaj warto wspomnieć, że od wybuchu pierwszej bomby atomowej na świecie przeprowadzono już ponad 2310 eksplozji testowych: USA – łącznie 1030, ZSRR – 715 testów, w ramach których wykonano 962 eksplozje broni jądrowej, Francja – 210, Wielka Brytania – 45, Chiny – 45, Indie – 6, Pakistan – 6, Korea Północna – 5 i… Izrael prawdopodobnie 1, ale są to spekulacje (więcej w temacie w dzidce o testach na oceanie). O ile większość z nich miała miejsce w XX wieku, o tyle Korea Północna jako jedyna przeprowadziła je w XXI wieku pomimo licznych zakazów.

Krótko o początkach broni jądrowej

W 1938 dwaj naukowcy z Niemiec, Otto Hahn i Fritz Strassmann, dokonali rozszczepienia atomu. Nie da się ukryć, że z powodu tego odkrycia Niemcy zaczęły bardzo szybko wykorzystywać to do badań mających na celu zastosowanie militarne (jeszcze przed rozpoczęciem II Wojny Światowej). W 1940 roku Rosja próbowała zdobyć patent, ale Niemcy nie wyraziły zgody. Dopiero obrady od listopada 1942 do marca 1943 zapoczątkowane przez USA pomogły w podjęciu międzynarodowej decyzji, że broń atomowa jest zbyt potężna, aby znajdowała się jedynie w posiadaniu jednego państwa. Po przepchnięciu swoich wniosków, Stany Zjednoczone otrzymały zgodę na rozpoczęcie konstruowania bomb atomowych pomimo posiadania patentu przez Niemcy – jako kierownika projektu wybrano wybitnego fizyka, Julisa Roberta Oppenheimera (który za swoje dokonania zostanie niewiele później osławiony jako ojciec bomby atomowej). Poza nim zaangażowano innych wybitnych specjalistów (wielu z nich otrzymało nagrodę Nobla): fizyk i wynalazca Luis Walter Alvarez, fizyk Enrico Fermi, fizyk Richard Phillips Feynman, fizyk Hans Albrecht Bethe, fizyk jądrowy Emilio Gino Segrè, fizyk Owen Chamberlain, fizyk, matematyk, chemik i informatyk John von Neumann, fizyk Ernest Lawrence, fizyk Klaus Fuchs (jak się potem okazało – pracował dla radzieckiego wywiadu), fizyk Edward Teller (który później będzie znany jako amerykański ojciec bomby wodorowej), fizyk i radiobiolog Józef Rotblat, fizyk i matematyk Stanisław Marcin Ulam, fizyk Stanisław Wojciech Mrozowski, fizyk Niels Henrik David Bohr, fizyk Otto Stern, chemik Glenn Theodore Seaborg, fizyk i matematyk Eugene Wigner, fizyk i matematyk Max Born, fizyk James Franck, chemik Willard Franck Libby, fizyk James Chadwick, fizyk Felix Bloch, chemik Edwin Mattison McMillan, fizyk Leo James Rainwater, fizyk Maria Goeppert-Mayer, fizykochemik George Bogdan Kistiakowsky, matematyk Richard Wesley Hamming, fizyk Chien-Shiung Wu, fizyk Gordon Gould, fizyk i matematyk Paul Felix Nemenyi, fizyk Philip Hauge Abelson, fizyk Miklós Kürti, fizyk i biolog molekularny Leó Szilárd, fizyk Victor Frederick Weisskopf oraz fizyk i chemik Louis P. Slotin oraz wielu innych.

Tak rozpoczął się amerykański program atomowy „Manhattan”. Niewiele po jego rozpoczęciu radzieccy szpiedzy wykradli projekty i ZSRR rozpoczęło własne prace nad skonstruowaniem bomby atomowej powołane osobiście przez Józefa Stalina. W sierpniu 1943 roku pod kryptonimem „Quadrant” USA zorganizowało konferencję w Quebec, w wyniku której rozpoczęto współpracę z Wielką Brytanią nad bombą atomową (w późniejszych latach Wielka Brytania zacznie samodzielnie prowadzić projekty nad bronią jądrową). W 1942 roku Stany Zjednoczone rozpoczynają operację „Alsos” mającą na celu pozyskanie tajnych planów oraz monitorowanie postępu prac nad niemiecką bronią atomową i innymi badaniami naukowymi – potem tłumaczono, że miało to na celu zapewnienie bezpieczeństwa na skalę międzynarodową. Ponieważ Niemcy nie posiadały rakiety, która miałaby odpowiedni udźwig do przetransportowania broni atomowej, dlatego w 1944 roku zlecono modyfikację pierwszego w historii balistycznego pocisku V2, którą przewodził sam jego konstruktor - Wernher von Braun.

Pierwszy test bomby atomowej „Trinity” – Efekty projekt „Manhattan”

W ramach prowadzonego przez Amerykanów tajnego programu badawczego „Projektu Manhattan” (nad którym nieoficjalnie pracę zaczęto już w 1940 roku), na potrzebę którego wybudowano osadę Los Alamos nieopodal Gór Skalistych w Nowym Meksyku, gdzie do powstałych tam laboratoriów przeniesiono pracę nad skonstruowaniem pierwszej bomby atomowej już oficjalnie w 1943 roku. Kierownikiem projektu był fizyk J. Robert Oppenheimer, który nadzorował prace nad skonstruowaniem pierwszej bomby atomowej na świecie, którą ukończono w 1945 roku i nadano jej miano „Gadget”. Głównym materiałem rozszczepialnym zastosowanym w bombie był pluton-239, stąd pierwszą bombą atomową była właśnie bomba plutonowa. Niewiele później, dnia 16 lipca 1945 roku przeprowadzono również test pod kryptonimem „Trinity” (co oznaczało dosłownie „Trójcę”). Bombę plutonową „Gadget” zdetonowano z wieży ustawionej w punkcie zero na pustyni Alamogordo w Nowym Meksyku. Siłę eksplozji oszacowano na 20 kt TNT – kula ognia sięgała ok. 200m wysokości, zaś grzyb atomowy sięgnął wysokości aż 12 km (warto zaznaczyć, że był to wybuch atmosferyczny, ale warto o nim wspomnieć). Stopiony w wyniku detonacji bomby atomowej piasek utworzył radioaktywne, zielonkawe szkliwo, które od nazwy pierwszego testu atomowego nazwano trynitytem. Aby jakoś zataić eksperyment i nie wzbudzić podejrzeń, podano oficjalną informację dla pracy, że na amerykańskim poligonie wojskowym doszło do przypadkowego wybuchu magazynu amunicji, ale na szczęście nie było ofiar w ludziach. Prasa łyknęła przekazane informacje i nikt nie prowadził dochodzenia w tej sprawie. Ale to, co miało miejsce na pustyni Alamogordo i w Los Alamos miało ujrzeć światło dzienne już niebawem… po zakończeniu rozrachunków z Japonią.

Hiroszima i Nagasaki – Pierwsze użycie bomb atomowych na ludziach

W międzyczasie przywódcy wojskowi Projektu Manhattan obrali Hiroszimę w Japonii jako idealny cel dla bomby atomowej. Wtedy Japonia była uznawana przez aliantów za zbrodniarzy wojennych i agresorów, którzy dopuścili się zwłaszcza ataku na ludność Chin podczas Wojny na Pacyfiku. Uznano, że konieczna jest zdecydowana demonstracja technologii opracowanej w Nowym Meksyku, aby zmusić Japończyków do poddania się. Bez porozumienia w sprawie kapitulacji, 6 sierpnia 1945 roku bombowiec B-29 (znanego również jakoo Enola Gay) pod dowództwem Paula Tibbetsa zrzucił nieprzetestowaną jeszcze bombę uranową „Little Boy” około 600 metrów nad Hiroszimą, powodując zniszczenia na ogromną skalę oraz śmierć na obszarze 8 km² - szacuje się, że w chwili eksplozji zginęło ok. 90000 mieszkańców (do końca 1945 roku w wyniku choroby popromiennej było to już łącznie 145000 osób, zaś do 1950 roku ofiary oszacowano na łączne prawie 200000 z miasta liczącego wtedy 365000 mieszkańców). Bomba ta ważyła aż 4035 kg i zawierała 64,1 kg uranu-235. Wybuch oszacowano na ok. 15-16 kt TNT, co było imponującym wynikiem biorąc pod uwagę, że nie wykonano testu ładunku jądrowego, ponieważ naukowcy oszacowali, że wybuch powiedzie się i nie ma potrzeby ryzykowania testami i marnowania uranu. Pomimo tego, że wydajność wybuchu wyniosła zaledwie 17% i rozszczepieniu uległo zaledwie 800g uranu, straty były ogromne – w promieniu 500 metrów od miejsca eksplozji wszystko wyparowało, nie pozostał nawet najmniejszy ślad po budynkach, mieszkańcach czy czymkolwiek innym. Warto wspomnieć, że poza „Little Boy”, już nigdy więcej nie użyto bomby uranowej.

Ponieważ Japonia po ataku na Hiroszimę nadal nie ogłosiła kapitulacji, dnia 9 sierpnia 1945 roku nad miejscowością Nagasaki, w której znajdowała się japońska fabryka torped, z bombowca B-29 (zwanego Bockscar) pod dowództwem Fredericka Bocka zrzucono już bombę plutonową „Fat Man” o wadze 4670 kg (w tym aż 6,4 kg plutonu-239), która spowodowała zniszczenia na obszarze niemalże 5 km² (w tym całkowite w promieniu 1,6 km od miejsca wybuchu powodując liczne pożary). Liczbę ofiar w chwili eksplozji oszacowano na ok. 40000 osób, zaś w kolejnych latach liczba ta wzrosła do 70000 ofiar ze względu na chorobę popromienną. Warto wspomnieć, że bomby atomowe z głowicą zawierającą pluton-239 są implozyjne, dzięki czemu promień zniszczeń jest znacznie mniejszy, niż w przypadku bomb uranowych. Siłę wybuchu „Fat Mana” szacuje się na 21 kt TNT. Warto również dodać, że w przeciwieństwie do „Little Boy”, „Fat Man” przeszedł eksperyment testowy i jak trafnie założyli fizycy – wydajność bomb plutonowych znacząco przewyższała efektywność uranowych.

Wspomniane bomby zrównały z ziemią oba miasta (tutaj warto zaznaczyć, że były to wybuchy atmosferyczne, ale zniszczenia na lądzie były ogromne). Japończycy poinformowali Waszyngton o zamiarze kapitulacji dnia 10 sierpnia 1945 roku, a formalnie poddała się cztery dni później. Sukces Roberta Oppenheimera i uczestników „Projektu Manhattan” nagłośniono w prasie, gdzie kierownika Los Alamos okrzyknięto mianem Ojca Bomby Atomowej, jednak wielu historyków twierdzi, że po ataku na Hiroszimę i Nagasaki Oppenheimerem targało poczucie winy i wyrzuty sumienia, czego dowodem miało być słynne nagranie z następującą wypowiedzią:

Po tych wydarzeniach świat nigdy już nie był taki sam. Amerykanie widząc potęgę drzemiącą w broni atomowej postanowili budować i testować kolejne. Szacuje się, że w 1947 roku USA było już w posiadaniu aż 13 bomb atomowych. W 1952 roku miejsce w okolicach punktu zero na pustyni Alamogordo w Nowym Meksyku zostało wyrównane spychaczami, po czym zebrano znaleziony trynityt. Ze względu na nadal występujące tam promieniowanie, punkt jest niedostępny. W 1965 roku został wpisany na listę pomników historycznych Stanów Zjednoczonych.

Poligon atomowy USA w stanie Nevada

Pierwszym poligonem atomowym Stanów Zjednoczonych był poligon Nevada założony 11 stycznia 1951 roku, który swą nazwę zawdzięcza nazwie stanu, w którym się mieści. Znajduje się tutaj pustynia, gdzie USA do 1992 roku przeprowadziło największą liczbę eksplozji jądrowych, bo aż 925 (w tym 825 podziemnych) – poza tym poligonem przeprowadzono tylko 129 eksplozji testowych w innych miejscach. Dzięki ilości przeprowadzonych testów, poligon Nevada stał się najważniejszym dla tego kraju poligonem wojskowym. Na południu od niego usytuowane były laboratoria w Los Alamos, Sandia National Labolatories i Lawrence Livermore. Odpady promieniotwórcze z testów były składowane w górze Yucca, która pomimo początkowych protestów stała się radioaktywnym śmietnikiem, w którym mieści się około 70000 ton odpadów, które zakopano tylko na głębokości 304 metrów. Szacuje się, że przy takiej ilości odpadów nuklearnych o wysokiej aktywności i płytkim zakopaniu góra oraz jej okolice mogą pozostać niedostępne nawet przez około 10000 lat. Ze względu na ograniczone miejsce na górze, odpady z testów atomowych na poligonie Nevada musiały zostać rozmieszczone w aż 77 różnych reaktorach na terenie całego kraju (tutaj warto wspomnieć, że po zamknięciu poligonu w reaktorach składuje się nadal odpady radioaktywne z elektrowni atomowych – jest to ok. 2000 ton rocznie). Ustawowa zdolność projektowa góry Yucca wynosi zaledwie 77 000 ton. Szacuje się, że zostanie ona zapełniona do około 2036 roku.

Ale wracając do testów na poligonie w Nevadzie – dnia 25 maja 1953 roku miało tutaj miejsce historyczne wydarzenie w postaci przetestowania pierwszego pocisku atomowego z działa M-65 nazywanego również Atomic Annie (czyli jakby nie patrzeć – Atomowa Anka) wyprodukowanego przez Kenworth Motor Company. Właściwie była to seria dział, które były holowane przez dwa pojazdy wyposażone we własny system kierowania – jeden M-249 o wadze 19 ton oraz M-250 o wadze 18 ton. Łącznie z Atomic Annie cały zestaw osiągnął wagę 86 ton. Od 1951 roku prowadzono testy fabryczne, które były na tyle udane, że rząd USA zadecydował się zamówić od firmy aż 20 zestawów do próbnych strzałów artyleryjskich pociskami atomowymi. Później w 1951 roku na Nevada Test Grounds odbył się pierwszy i jedyny wystrzał pocisku (z głowicą o sile eksplozji 15 kt TNT) na równinie Frenchman w ramach operacji Upshot-Knothole. Celem było zdetonowanie 11 urządzeń nuklearnych – próba zakończyła się pomyślnie (pocisk wystrzelił na odległość 11 km przy maksymalnym zasięgu działa na odległość 12 km), dzięki czemu postanowiono wysłać takie zestawy do Korei Południowej oraz Europy w miejsca stacjonowania wojsk amerykańskich. Jako ciekawostkę warto dodać, że ze względu na to, że zaledwie kilka lat później opracowano lżejszych i mniejszych pocisków oraz dział o mniejszych kalibrach, dlatego z 20 zamówionych zestawów zezłomowano 12, zaś 8 znajduje się w różnych muzeach Stanów Zjednoczonych.

Oprócz wspomnianych wyżej testów pocisków atomowych ze słynniejszych prób przeprowadzonych na poligonie Nevada warto odnotować również test naziemny Jangle Sugar, który odbył się 19 listopada 1951 roku w strefie 9 w ramach operacji „Desert Rock II oraz podziemny Jangle Uncle mający miejsce 29 listopada 1951 roku w strefie 10 w ramach operacji Desert Rock III (oba uranowe). Warto odnotować także serię słynniejszych testów atmosferycznych Teapot (zwłaszcza podziemny Teapot Ess w strefie 10, nieudany test atmosferyczny Teapot Apple-1 oraz Teapot Hight Attitude mający na celu przetestowanie na dużej wysokości głowicy jądrowej pocisku powietrze-powietrze). Największym kraterem na poligonie jest Sedan – to tutaj zdetonowano pocisk o tej samej nazwie o sile eksplozji 104 kt TNT dnia 6 lipca 1962 roku. Poligon Nevada został zamknięty 2 października 1992 roku, zaś ostatni test o kryptonimie „Icecap” nie doszedł do skutku. Mimo poparcia byłego prezydenta USA, Geoorge’a Busha, w 2006 roku odrzucono pomysł rozpoczęcia testów broni konwencjonalnej na poligonie Nevada, które miały rozpocząć się 2 czerwca. Przeciwne temu pomysłowi były rządy stanowe Nevada i Utah, w związku z czym pomysł został zawieszony bezterminowo (ale nie zaniechany).

Pierwsza bomba wodorowa – Krótko o teście na Atolu Bikini

Pierwszą bombę wodorową na świecie skonstruowały Stany Zjednoczone 31 października 1952 roku, której testy po raz pierwszy miały miejsce 1 listopada tego samego roku. Pomimo szacunków amerykańskiego wywiadu wykonania pierwszej próby bomby termojądrowej przez ZSRR nie wcześniej, niż w 1960 roku, ku zaskoczeniu Amerykanów miała ona miejsce już niecały rok później – 12 sierpnia 1953 roku. Sytuacja robiła się napięta i wymuszała na USA ulepszenie swoich bomb termojądrowych, dlatego już 1 marca 1954 roku miał miejsce pierwszy test bomby trzystopniowej (FFF) na Wyspach Marshalla na Atolu Bikini na poligonie atomowym Pacific Proving Grounds należącym do Stanów Zjednoczonych. Łącznie USA przeprowadziło tutaj 67 eksplozji testowych, zaś odpady radioaktywne składowano w sarkofagu na Atolu Enewetak - a dokładniej na wyspie Runit na Pacyfiku. To właśnie tutaj zdetonowano między innymi najsilniejszą bombę atomową USA – Castle Bravo (więcej szczegółów w dzidce o testach atomowych na oceanach oraz w drugiej poświęconej sarkofagowi na wyspie Runit. Warto wspomnieć, że poza poligonem Nevada (925 prób) i Pacific Proving Grounds (65 prób), w posiadaniu Stanów Zjednoczonych znajdują się jeszcze poligon Johnston na Pacyfiku (42 próby) oraz Wyspy Bożego Narodzenia na Oceanie Spokojnym (ten ostatni poligon USA dzieli z Wielką Brytanią i przeprowadzono na nim łącznie 21 prób przez obydwa kraje).

Krótko o rozpoczęciu wyścigu atomowego

3 października 1952 roku Wielka Brytania przeprowadziła pierwszy test własnej bomby atomowej skonstruowanej bez pomocy USA, co nie spodobało się Stanom Zjednoczonym. Ku zdziwieniu zarówno Amerykanów, jak i Związku Radzieckiego, w 1960 roku Francja przeprowadza swoją pierwszą próbę atomową na Saharze, z kolei w październiku 1964 roku Chiny przeprowadziły swoje pierwsze testy (głównie były to testy podziemne). W międzyczasie ZSRR na polecenie Nikity Chruszczowa skonstruował bombę wodorową o największej sile eksplozji, którą kiedykolwiek zdetonowano – bombę „Car”. Testy miały miejsce 30 października 1961 roku na archipelagu Nowa Ziemia. Co ciekawe, ZSRR zakładało 4-krotnie mniejszy promień wybuchu (ale najwidoczniej mocno pomylili się w szacunkach). Zniszczenia były na tyle potężne, że stwierdzono, że bomba o tak silnej eksplozji nie ma użyteczności bojowej ze względu na skalę wywoływanych zniszczeń (więcej o bombie „Car” w osobnym podrozdziale). Niedługo później w posiadanie broni atomowej weszły również inne państwa, które zaczęły testować nowe nabytki: Indie (pierwszy test w 1974 roku), Pakistan (w 1998 roku miał miejsce pierwszy test) i Korea Północna (pierwsza próba miała miejsce dopiero w drugiej połowie 2006 roku).

Wielka Brytania posiadała poligony atomowe na Wyspach Bożego Narodzenia na Oceanie Spokojnym (współdzieliła z USA – oba kraje przeprowadziły tam łącznie 21 prób), na Wyspach Monte Bello na Oceanie Indyjskim (1 próba) oraz poligony Maralinga i Woomera na pustyni w Australii (łącznie 9 prób). Do Francji należał poligon na Atolu Mururoa (na którym przeprowadzono 193 próby – więcej w dzidce o testach na oceanach) oraz poligony Reggane i Ekker na Saharze w Algierii (17 prób). Chiny przeprowadzały głównie próby podziemne na poligonie atomowym Lob-Nor na pustyni Takla Makan (45 prób). Do Indii z kolei należał poligon Pokharan w Radżastanie w północno-zachodniej części kraju (6 prób), do Pakistanu poligon Chagai Hills w Beludżystanie w południowo-zachodniej części kraju, zaś do Korei Północnej poligon atomowy Hwadae-ri na Półwyspie Koreańskim (gdzie przeprowadzono 3 próby – kolejne 2 w 2016 roku mają nieznane miejsce testów, ale Japonia podejrzewa, że mogły mieć one miejsce nawet na Morzu Japońskim).

Dla nakreślenia skali wybuchu poszczególnych bomb atomowych i wodorowych oraz wielkości ich grzyba, zamieszczam poniżej filmik, który pokazuje, że i tak żadna bomba nie ma tak dużej skali eksplozji, jaką w stanie jest wytworzyć Ziemia dzięki wybuchającym wulkanom – nawet wybuch wulkanu Tonga na początku 2022 roku (o którym wspomniałam w innej dzidce o podwodnych wulkanach).

Rosyjskie poligony Semipałatyńsk i Nowa Ziemia

Jeśli chodzi o Rosję, to tutaj trzeba przyznać, że przeprowadzała ona raczej głównie testy na suchej powierzchni, napowietrzne oraz z wieży. Wykradzione z Los Alamos dzięki Klausowi Fuchsowi informacje pomogły ZSRR zbudować w biurze konstrukcyjnym KB-11 niemalże dokładną kopię bomby plutonowej implozyjnej „Fat Man”, którą nazwano RDS-1. Eksplozja pierwszej radzieckiej bomby atomowej miała miejsce podczas zrzutu z wieży już 29 sierpnia 1949 roku (podczas gdy USA szacowało, że ZSRR nie będzie w stanie osiągnąć tego wcześniej, niż dopiero w 1950 roku, a i tak amerykańskich wywiad dawał temu niewielkie szanse). Testy RDS-1 odbyły się na poligonie w Semipałatyńsku w Kazachstanie – jej siłę eksplozji oszacowano na około 22 kt TNT. O ile Los Alamos znajdowało się na terenach niezamieszkałych, o tyle Semipałatyńsk był miejscowością w Kazachstanie, a powstały tam poligon był pierwszym, który znajdował się w pobliżu ludzkich siedzib. Następnie przeprowadzono w tym miejscu serię testów od 1 do 3 listopada 1958 – jedne źródła wspominają o 468 wybuchów podziemnych oraz lądowych, jednak inne wspominają aż o 513 testach.

26 lutego 1951 roku podjęto decyzję o rozpoczęciu pracy nad testami bomb wodorowych. Pierwszy z nich o mocy 400 Kt (kiloton) TNT został zdetonowany w Semipałatyńsku 12 sierpnia 1953 roku z wieży, zaś z reakcji fuzji jądrowej pochodziło od 15 do 20% energii eksplozji. Pierwszy dwustopniowy ładunek termojądrowy ZSRR o szacunkowej mocy ok. 3 Mt TNT zdetonowano 22 listopada 1955 roku i został dostarczony na poligon przy pomocy bombowca Tu-16 bomba RDS-37, ale jego siła została zredukowana o połowę ze względu na panujące warunki w jednakże siła zaplanowanej eksplozji została uprzednio zredukowana o połowę z uwagi na warunki panujące w Semipałatyńsku, stąd też rzeczywista moc nie przekraczała 1,6 Mt TNT.

Pomimo zakazów przeprowadzania testów atomowych, naruszenia ze strony Francji spowodowały, że zarówno ZSRR, jak i USA postanowiły wznowić swoje testy od 20 sierpnia 1961 roku. To właśnie w tym okresie Związek Radziecki przeprowadził w zaledwie 2 miesiące rekordową liczbę testów bomb atomowych (bo aż 59 operacji) na poligonie Nowa Ziemia w Rosji oraz w Semipałatyńsku w Kazachstanie. W tym samym roku podczas jednej z operacji miał miejsce również słynny napowietrzny test bomby wodorowej „Car”, która osiągnęła niespotykaną dotąd moc liczącą 58 Mt TNT. Nie było większego wybuchu w historii testów atomowych osiągniętych przez człowieka. Co ciekawe, bomba „Car” według szacunków radzieckich naukowców powinna mieć 4-krotnie mniejszą moc eksplozji. Ze względu na możliwość zniszczeń na niespotykaną dotąd skalę, ZSRR zadecydowało, że bomba „Car” ma niską przydatność bojową pod względem zajmowania i wykorzystania zasobów znajdujących się na podbijanych terenach, dlatego obecnie używana jest jako straszak. Warto również wspomnieć, że promieniowanie bomby „Car” było tak duże, że gdyby zostało zrzucone w środkowej Europie, zagroziłoby ponad połowie kontynentu wywołując chorobę popromienną. Na uwagę zasługuje również fakt, że w planach Chruszczowa było skonstruowanie przez radzieckich naukowców bomby, która posiadałaby siłę eksplozji wynoszącą aż 100 Mt TNT – jednak nie miała to być jeszcze bomba „Car”.

Ostatni test jądrowy Rosja przeprowadziła w 1990 roku na archipelagu Nowa Ziemia na Oceanie Arktycznym, gdzie w tunelu zdetonowano ładunek jądrowy o mocy zaledwie 70 Kt. W 1991 roku Rosja zamknęła poligon w Semipałatyńsku. Warto dodać jako ciekawostkę, że poligon ten jest najbardziej zniszczonym poligonem atomowym i w ogóle wojskowym na świecie, a to głównie dzięki detonacji bomby „Car” oraz kilku innych bomb wodorowych.

Zakaz testów broni atomowej

W Genewie dnia 24 września 1996 roku podpisano „Układ o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową” (w skrócie: CTBT z ang. Comprehensive Test Ban Treaty). Podpisały go 183 państwa, a 166 go ratyfikowało. Warto wspomnieć, że jedynym państwem, jakie nie stosuje się do zakazu prób jądrowych jest Korea Północna (Kim Dzong Un jest uważany tam niemalże za boga, więc co bóg się będzie dostosowywał do reszty świata). W związku z CTBT jako Dzień Sprzeciwu Wobec Prób Jądrowych ustalono 29 sierpnia. Było to wynikiem tego, że wiele poligonów atomowych znajdowało się blisko ludzkich osad lub w dosyć niedalekiej odległości od nich, co zaowocowało wysoką śmiertelnością z powodu choroby popromiennej (dla przykładu w Chinach w wyniku podziemnych testów na chorobę popromienną zmarło do 1996 roku ponad 3 miliony osób).

Dnia 7 lipca 2017 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) podczas generalnego zgromadzenia przyjęła również „Traktat o zakazie broni jądrowej” (w skrócie: NWBT z ang. Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons), który ma na celu całkowite wyeliminowanie broni jądrowej. Jednak NWBT ratyfikowały do tej pory jedynie 32 państwa. Dlaczego? Otóż arsenał atomowy wielu krajów jest imponujący i pochłonął niemałe zasoby finansowe – zwłaszcza dwóch mocarstw atomowych, czyli Stanów Zjednoczonych i Rosji, które przeważają liczbą głowić jądrowych nad innymi państwami.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Bomby atomowe i termojądrowe:
1.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-map.html
2.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-chronology.html
3.https://www.un.org/en/observances/end-nuclear-tests-day/history
4.http://www.ncbj.edu.pl/nupex/U.html
5.http://ncbj.edu.pl/zasoby/wybuchy_eko/pra.htm
6.https://naukatolubie.pl/bomba-atomowa/
7.https://zbiam.pl/artykuly/gadget-pierwsza-bomba-atomowa/
8.https://histmag.org/Bomba-atomowa-przyszla-na-swiat-8276
9.https://histmag.org/Bomba-atomowa-historia-smiertelnego-wynalazku-25386
10.https://historia.uwazamrze.pl/artykul/1149652/cwiczenia-z-apokalipsy
11.https://disarmament.blogs.pace.edu/nuclear-test-archive/
12.https://ehss.energy.gov/ohre/roadmap/achre/chap10_2.html
13.https://www.wyjasnie.pl/index.php/2022/05/13/niszczyciel-swiatow-bomba-jadrowa/
14.https://www.wyjasnie.pl/index.php/2021/05/14/fuzja-jadrowa-o-bombie-wodorowej-i-nie-tylko/
15.http://datablog.pl/atomowe-potegi-swiata/
16.https://trzeciazona.pl/aktualnosci/rodzaje-broni-jadrowej
17.https://www.google.pl/books/edition/The_Making_of_the_Atomic_Bomb/2G2TlJOhGI8C?hl=pl&gbpv=1&dq=Rhodes,+Richard,+The+Making+of+the+Atomic+Bomb&printsec=frontcover
18.https://www.google.pl/books/edition/Atomic_Age_America/Y1QPDQAAQBAJ?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PT65&printsec=frontcover
19.https://www.google.pl/books/edition/The_Culture_of_the_Cold_War/irSQLb4xiJ8C?hl=pl&gbpv=1&dq=Whitfield,+Stephen,+The+Culture+of+the+Cold+War&printsec=frontcover
Trinity i projekt „Manhattan”:
20.https://www.lanl.gov/museum/news/newsletter/2017/2017-06/manhattan-project.php
21.https://dzieje.pl/aktualnosci/trinity-pierwszy-test-broni-atomowej
22.https://wielkahistoria.pl/pierwszy-test-bomby-atomowej-relacje-swiadkow-wydarzenia-ktore-na-zawsze-zmienilo-historie/
23.https://www.nps.gov/mapr/learn/historyculture/scientists.htm
24.https://www.nps.gov/whsa/learn/historyculture/trinity-site.htm
25.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/key-documents/trinity-test-eyewitnesses/
26.https://www.theatlantic.com/photo/2015/07/70-years-since-trinity-when-we-tested-nuclear-bombs/398735/
27.https://www.history.com/topics/world-war-ii/trinity-test
28.https://eu.alamogordonews.com/story/news/local/community/2018/10/05/some-accounts-trinity-site-blast-rated-complete-horror/1256908002/
29.https://www.history.com/topics/world-war-ii/the-manhattan-project
30.https://allthatsinteresting.com/manhattan-project
31.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/history/manhattan-project/
32.https://www.atomicarchive.com/history/trinity/manhattan.html
33.https://blog.nuclearsecrecy.com/2012/03/30/trinitys-cloud-1945/
34.https://www.google.pl/books/edition/Trinity_Site/LftyEAAAQBAJ?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PT30&printsec=frontcover
35.https://promieniowanie.blogspot.com/2015/11/trynityt.html

Oppenheimer i Teller:
36.https://historia.org.pl/2023/07/14/robert-oppenheimer-ojciec-bomby-atomowej/
37.https://histmag.org/Robert-Oppenheimer-Prometeusz-wspolczesnosci-25827
38.https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/07/10/robert-oppenheimer-ojciec-bomby-atomowej/
39.https://astrofaza.pl/oppenheimer-tworca-bomby-atomowej-i-czarnej-dziury/
40.https://kierul.wordpress.com/2022/03/20/oppenheimer-o-einsteinie-1965-r-2/
41.https://blog.nuclearsecrecy.com/2012/09/12/in-search-of-a-bigger-boom/
42.https://achievement.org/achiever/edward-teller-ph-d/
Hiroshima i Nagasaki:
43.https://warhist.pl/artykul/zrzucenie-bomb-atomowych-na-hiroshime-i-nagasaki/
44.https://historia.org.pl/2022/11/16/test-nuklearny-trinity-fizycy-bali-sie-zapalenia-ziemskiej-atmosfery/
45.https://historia.org.pl/2022/11/13/zrzucenie-bomby-atomowej-na-hiroszime-w-1945-kulisy-tajnej-misji-ktora-zniszczyla-cale-miasto/
46.https://www.atomicarchive.com/history/atomic-bombing/hiroshima/page-2.html
47.https://hpmmuseum.jp/?lang=eng
48.https://www.google.pl/books/edition/Prompt_and_Utter_Destruction_EasyRead_Ed/Om9P_iB2rl0C?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PA177&printsec=frontcover
49.https://www.google.pl/books/edition/The_Columbia_Guide_to_Hiroshima_and_the/YqmTx028OtgC?hl=pl&gbpv=1&dq=Stoff,+Michael+B.,+Fanton,+Jonathan+F.,+and+Williams,+R.+Hal,+The+Manhattan+Project&pg=PA210&printsec=frontcover
50.https://historia.org.pl/2022/11/13/zrzucenie-bomby-atomowej-na-hiroszime-w-1945-kulisy-tajnej-misji-ktora-zniszczyla-cale-miasto/
51.https://warhist.pl/artykul/zrzucenie-bomb-atomowych-na-hiroshime-i-nagasaki/

Testy atomowe Rosji:
52.https://mil.in.ua/pl/news/rosja-przygotowuje-testy-torpedy-atomowej-posejdon/
53.https://www.slademwierzb.pl/blog/atomowy-kazachstan-poligon-bylego-zsrr-mapa/
54.https://histmag.org/niebezpieczna-wyobraznia-piec-najbardziej-absurdalnych-pomyslow-zimnej-wojny-13553
55.https://histmag.org/Car-bomba-atomowy-Czar-Nowej-Ziemi-7247
56.https://ciekawostkihistoryczne.pl/2020/11/13/zabawa-w-boga-jak-rosjanie-zbudowali-najwieksza-bombe-atomowa-na-swiecie/
Poligony atomowe i miejsca składowania odpadów:
57.https://archeologia.usz.edu.pl/atomowe-krajobrazy-archeologia-zimnej-wojny/
58.https://brzeg24.pl/kartka-z-kalendarza/162899-na-amerykanskim-poligonie-atomowym-nevada-test-site-z-dziala-m65-atomic-annie-wystrzelono-po-raz-pierwszy-pocisk-atomowy-25-05-1953-r/
59.https://www.techpedia.pl/index.php?str=tp&no=12612
60.https://elektrykapradnietyka.com/28318/poligon-atomowy-nevada/
61.https://www.national-geographic.pl/artykul/czas-polowicznego-rozpadu-smiertelna-spuscizna-amerykanskich-odpadow-nuklearnych
62.https://ag.nv.gov/Hot_Topics/Issue/Yucca/
63.https://www.bechtel.com/projects/yucca-mountain-nuclear-waste-repository/
Film dokumentalny o poligonie w Nevadzie:
64.https://www.youtube.com/watch?v=u3W8pGpb6lM

Dzidki, największym na świecie składowiskiem na odpady radioaktywne jest Runit Dome na Atolu Enewetak znajdujący się na Wyspach Marshalla na Oceanie Spokojnym - nieopodal okrytego złą sławą Atolu Bikini, na którym w latach 1946-1958 miały miejsce testy atomowe i termojądrowe przeprowadzane przez Armię Stanów Zjednoczonych. Na obydwu atolach przeprowadzono liczne testy bomb atomowych i wodorowych przeprowadzonych podczas czterech operacji: Crossroads, Castle, Redwing oraz Hardtack I. Łącznie zdetonowano 67 bomb atomowych, w tym aż 20 bomb wodorowych. Warto tutaj zaznaczyć, że sam test bomby wodorowej Castle Bravo zdetonowanej w ramach testu „Operacji Castle” osiągnięto wynik 15 Mt (megaton) TNT [jest to miara tak zwanego równoważnika trotylowego, który wyrażany jest w masie trotylu – służy do pomiaru energii wybuchu danego ładunku wyrażonego najczęściej w kilotonach lub megatonach], co było aż 1000-krotnie większą eksplozją, niż podczas zrzutu bomby atomowej na Nagasaki. Z kolei detonacja bomby wodorowej Baker była tak potężna, że wywołała tsunami.

Szacuje się, że wszystkie testy atomowe i termojądrowe przeprowadzone na Atolu Bikini, które zakończyły się powodzeniem, wygenerowały aż 42,2 Mt TNT, co i tak jest łącznie znacznie mniejszym wynikiem w porównaniu do rosyjskiej Tzar Bomby, która osiągnęła wartość około 50 Mt TNT podczas testu w 1961 roku (pisałam o tym szerzej w dzidce o testach atomowych i termojądrowych na oceanach). A po tych wszystkich testach trzeba było jakoś posprzątać i gdzieś składować odpady radioaktywne – właśnie dlatego utworzono Runit Dome, który znany jest znacznie bardziej pod swoją drugą, nieoficjalną nazwą – Cactus Dome. A jaka historia się za tym kryje? Zacznijmy od czterech operacji, jakie miały miejsce na Wyspach Marshalla.

Testy atomowe na Atolu Bikini i Atolu Enewetak

Pierwsze testy na morzu miały miejsce dopiero w latach 1946-1958 na Atolu Bikini na Wyspach Marshalla w łańcuchu Ralik Chain znajdujących się na Oceanie Spokojnym i obejmującym aż 36 niedużych wysepek. Jako ciekawostkę warto dodać, że nazwa „Bikini” wzięła się od skąpych strojów modelek pozujących w tym rejonie do różnych spotów reklamowych czy kalendarzy z paniami, które najczęściej pozowały w skąpych strojach kąpielowych. Stany Zjednoczone wysiedliły ludność tubylczą zamieszkującą wspomniane wyspy (należące do Republiki Wysp Marshalla będących państwem wasalnym USA), którą przeniesiono na pobliski Atol Rongerik i obiecano, że po skończonych testach będą mogli powrócić do domu (zapewniono ich też, że odegrają ogromną rolę w zaprowadzeniu pokoju na świecie, ale oczywiście zostali oszukani).

Następnie w latach 1946-1958 zdetonowano w tym miejscu aż 23 bomby jądrowe (atomowe i wodorowe). Wyznaczono siedem miejsc testowych do wykonywania zrzutów, które wykonano zarówno na rafie koralowej, jak i w powietrzu oraz na morzu, a nawet wykonano nieudany test z łodzi podwodnej. Łączna wydajność siły wybuchowej liczyła aż 42,2 Mt TNT. Decyzja o wyznaczeniu miejsca do tak intensywnych testów wiązała się z zimnowojennym wyścigiem zbrojeń nuklearnych toczonych między USA a ZSRR. Pierwotnie plan wyznaczenia Atolu Bikini na miejsce do testów jądrowych miał pierwotnie trwać od 1946 roku do 1991 roku, ale w wyniku późniejszych komplikacji zaprzestano ich wraz z końcem 1958 roku.

Operacja Crossroads

Pierwszy z testów miał miejsce w 1946 roku i został przeprowadzony pod kryptonimem „Operacja Crossroads”. W ramach operacji zdetonowano dwie bomby atomowe (z planowanych trzech). Pierwszą z nich była bomba „Able” (23 kt TNT), którą zrzucono w lipcu 1946 roku i zdetonowano na wysokości 160 m nad docelową flotą przeznaczoną do testów. Druga z bomb nazwana „Baker” (21 kt TNT) nie była już zrzucana z powietrza, a umieszczona pod łodzią przeznaczoną do wykonania testów podwodnych, która następnie podpłynęła do floty. Po zdetonowaniu wytworzyła się duża chmura Wilsona, która spowodowała zanieczyszczenie wszystkich statków z floty i wywołała tsunami. Niestety katastrofa ta dosięgnęła również lud Bikińczyków przesiedlonych na pobliski Atol Rongerik, gdyż wniknęła w glebę, zaś sam cez został wchłonięty przez palmy kokosowe i inną roślinność spożywaną przez mieszkańców wysp, wśród których znacząco zwiększyła się umieralność (również wśród niemowląt) i zachorowania na nowotwory niedługo po wspomnianej eksplozji. W atmosferze znalazło się aż 880 tys. kiurów radioaktywnego jodu-131, wywołującego raka tarczycy. Amerykański chemik Glenn T. Seaborg będący przewodniczącym Komisji Energii Atomowej określił drugi z testów „Operacji Crossroads” pierwszą na świecie katastrofą nuklearną. Z tego powodu odwołano test trzeciej bomby atomowej, którą nazwano Charlie – nigdy jej nie zdetonowano, ale jej równoważnik trotylowy szacuje się na około 21 kt TNT.

Operacja Castle

Następna operacja miała miejsce w 1954 roku i nadano jej kryptonim „Operacja Castle”. To tutaj Stany Zjednoczone zdetonowały 1 marca 1954 roku bombę wodorową „Castle Bravo”, która była ładunkiem wybuchowym zasilanym na suche paliwo. Okazało się jednak, że wyliczenia amerykańskich naukowców były błędne, gdyż przewidywano eksplozję mieszczącą się w przedziale 4-8 Mt TNT, z kolei eksplozja wyniosła aż 15 Mt TNT, co wywołało szok naukowców, gdyż wiele narzędzi pomiarowych i jednostek umieszczonych z dala od planowanego miejsca eksplozji zostało zniszczonych. Promieniotwórcze pyły po tym wybuchu były odnotowane nawet 600 km od miejsca detonacji. Po tym wybuchu Bikińczyków, którym udało się przeżyć „promieniotwórczy śnieg” przesiedlono z Atolu Rongerik na wyspę Kili w celu zapewnienia im bezpieczeństwa, a także USA wypłaciło im odszkodowanie i zapewniło stałą pomoc ze względu na duży uszczerbek na zdrowiu mieszkańców (przed którymi Stany Zjednoczone ukryły, że po wybuchu Castle Bravo oba atole nie nadają się już do zamieszkania, jednak przez wiele lat podtrzymywano wersję, że Bikińczycy pewnego dnia będą mogli powrócić do domu). Ponadto przeprowadzono również testy innych, mniejszych bomb: Union (6,9 Mt TNT), Romeo (11Mt TNT), Koon (jedynie 110 kt TNT) oraz Yankee II (13,5 Mt TNT). Nie doszło nigdy do testów bomby Yankee I, który został odwołany. Nigdy nie podano do informacji publicznej, jaką moc oszacowano.

Operacja Redwing

Następne testy nuklearne zostały przeprowadzone w 1956 roku  w ramach „Operacji Redwing”, w której brało udział około 10000 personelu wojskowego i ludności cywilnej należących do departamentu obrony oraz AEC (w tym po raz pierwszy zezwolono na uczestnictwo kilkunastu reporterów nie posiadających poświadczenia bezpieczeństwa). Zdetonowano łącznie aż 17 bomb atomowych i wodorowych w okresie od maja do lipca nie tylko na Atolu Bikini, ale też Atolu Enewetak, przy czym wybuchy bomb Lacrosse (40 kt TNT) i Cherokee (3,8 Mt TNT) zaobserwowano nawet z pokładu statku dowodzenia Marynarki Wojennej USS Mount McKinley. Druga z nich była pierwszą w historii bombą wodorową zdetonowana w powietrzu. Na ironię wszystkim bombom podczas trwania tej operacji nadano nazwy indiańskich klanów. Łączna siła wybuchu wynosiła 5 Mt TNT (czyli ok. 21 PJ). Pozostałe bomby to: Zuni (3,5 Mt TNT), Yuma (190 t TNT), Erie (14,9 kt TNT), Seminole (13,7 kt TNT), Blackfoot (8 kt TNT), Flathead (365 kt TNT), Kickapoo (1,5 kt TNT), Osage (1,7 kt TNT), Inca (15,2 kt TNT), Dakota (1,1 Mt TNT), Mohawk (360 kt TNT), Apache (1,9 Mt), Navajo (4,5 Mt TNT), Huron (250 kt TNT) i Tewa (3,5 Mt TNT). Detonacji dokonano z barek na powierzchni morza, na suchej powierzchni, swobodnym zrzutem z powietrza oraz z wieży.

Operacja Hardtack I

W 1958 roku miejsce miały już ostatnie testy jądrowe, które nosiły kryptonim „Operacja Hardtack I”. Zostały przeprowadzone na Atolu Bikini i innych atolach na Wyspach Marshalla przeznaczonych na poligon atomowy Pacyfiku i w okresie od kwietnia do sierpnia wykonano na nich wszystkich serię łącznie 35 testów atomowych, w których brało udział łącznie 19100 osób (personelu wojskowego i ludności cywilnej). Ich łączna wartość eksplozji wynosiła 9.3 Mt TNT (czyli ok. 39 PJ). Obejmowały one zrzuty z powietrza, wybuchy z pokładu balonu, rakiet wysokościowych, na suchej powierzchni oraz eksplozje podwodne. Bomby, które testowano w górnych warstwach atmosfery i na orbicie okołoziemskiej to: Yucca (1,7 Mt TNT), Teak (3,8 Mt TNT) i Orange (3,8 Mt TNT). Z kolei na powierzchni lądu przeprowadzono testy bomb: Cactus, Koa, Quince (niewypał) i Fig (jedyne 20 t TNT). Testy z barek na powierzchni morza obejmowały bomby: Fir (1,4 Mt), Butternut (81 kt TNT), Holly (5,9 kt TNT), Nutmeg (25,1 kt TNT), Yellowwood (330 kt TNT), Magnolia (57 kt TNT), Tobacco (11,6 kt TNT), Sycamore (92 kt TNT), Maple (213 kt TNT), Aspen (319 kt TNT), Walnut (1,5 Mt TNT), Linden (11 kt TNT), Redwood (412 kt TNT), Koa (1,4 kt TNT), Elder (880 kt TNT), Oak (8,9 Mt TNT), Hickory (14 kt TNT), Sequoia (5,2 kt TNT)), Cedar (220 kt TNT), Dogwood (397 kt TNT), Poplar (9,3 Mt TNT), Scaevola (0 t TNT – niewypał), Pisonia (255 kt TNT), Juniper (65 kt TNT), Pine (2 Mt TNT), Olive (202 kt TNT) oraz Cactus (18 kt TNT). Test bomby Piniõn odwołano.

Pod wodą przeprowadzono z kolei detonacje Wahoo (9 kt TNT) i Umbrella (8 kt TNT), przy czym obie zakończyły się niepowodzeniem i dużym skażeniem wód oraz śmiercią niezliczonych osobników zwierząt oraz znaczącym uszkodzeniem i zanieczyszczeniem raf koralowych. Podwodne wybuchy jądrowe powodują mniejszy opad z powodu absorpcji materiału radioaktywnego w wodzie i odparowanych kropelek. Stwierdzono, że bezpośrednie promieniowanie gamma było bardzo niskie, ale podstawowy skok okazał się wysoce radioaktywny, gdy przechodził przez urządzenia pomiarowe. Mniejsze stężenia promieniowania następowały falami naśladującymi początkowy wzrost bazowy. Stwierdzono, że prawie cała aktywność promieniowania w polu swobodnym zanika po piętnastu minutach, umożliwiając powrót do normalnej pracy.

W 1960 roku Amerykanie doszli do wniosku, że tereny Atolu Bikini i innych wysp, na których przeprowadzano testy atomowe są już wolne od skażeń. Pierwsze rodziny wprowadziły się tam jednak dopiero w 1979 roku, po czym były zmuszone opuścić to miejsce, gdyż zaczęło się to odbijać dość szybko na ich zdrowiu z powodu nadal utrzymującego się skażenia. Z tego powodu Atol Bikini w dalszym ciągu jest niezamieszkany i w 2010 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Runit Dome (Cactus Dome) – Sarkofag na odpady radioaktywne

Podczas ostatniej serii testów realizowanej w ramach „Operacji Hardtack I” zdetonowano bombę Cactus, której test lądowy miał właśnie miejsce na wyspie Runit znajdującej się w Atolu Enewetak na Wyspach Marshalla, który sąsiaduje z Atolem Bikini. Po wybuchu bomby Cactus (18 kt TNT) w ramach testów lądowych powstał ogromny krater, który rząd USA postanowił zagospodarować do składowania odpadów radioaktywnych wygenerowanych podczas testów atomowych realizowanych w ramach operacji Crossroads, Castle, Redwing oraz Hardtack I, które odbyły się w latach 1946-1958. Cactus Dome to betonowa kopuła o średnicy 115 m i grubości 46 cm obejmująca ok. 73 000 m³ radioaktywnych szczątków, w tym trochę plutonu-239. W latach 1977-1980 transportowano tu luźne odpady i wierzchnią warstwę gleby z sześciu różnych wysp Atolu Enewetak, mieszano je z betonem i przechowywano w kraterze powstałym po wybuchu bomby Cactus, który miał miejsce dokładnie 6 maja 1958 roku. Wypełniony odpadami krater został ostatecznie zamknięty dodatkową betonową kopułą.

Zasoby ludzkie biorące udział w budowie Runit Dome

Warto wspomnieć, że przez te 3 lata sprzątania odpadów radioaktywnych brało udział aż 4 tysiące amerykańskich żołnierzy. Część personelu armii USA, która brała udział w budowie kopuły i transporcie materiałów radioaktywnych, twierdzi, że choroby, które rozwinęły się po latach, są wynikiem narażenia na promieniowanie bez ochrony. Niektórzy z nich zmarli na raka, inni zachorowali. Rząd USA zaprzecza, jakoby istniał jakikolwiek związek między pracą na wyspie a problemami zdrowotnymi i jak dotąd odmawia wypłaty jakichkolwiek odszkodowań za choroby związane z budową Runit Dome.

Pękanie Cactus Dome – Martwiące fakty

W 1982 roku grupa zadaniowa rządu Stanów Zjednoczonych wyraziła zaniepokojenie prawdopodobnym naruszeniem konstrukcji Runit Dome (Cactus Dome), gdyby na wyspę uderzył silny tajfun. W 2013 roku raport Departamentu Energii Stanów Zjednoczonych wykazał, że betonowa kopuła uległa wyblaknięciu z niewielkimi pęknięciami konstrukcji, a ze względu na niedaleką odległość od laguny, odpady radioaktywne bardzo szybko mogą przedostać się do wody, zaś takie ilości mogą spowodować skażenie Oceanu Spokojnego na dosyć dużą skalę. Jednak naukowcy nie są w stanie określić, jak duża powierzchnia oceanu ulegnie skażeniu i w jakim stopniu wpłynie to na cały ekosystem w wodach oceanicznych, a także, jak bardzo może rozprzestrzenić się skażenie wód. Dosyć martwiące jest również podnoszenie się poziomu wód w okolicach Cactus Dome, co może z biegiem lat spowodować jego zatonięcie, a co za tym idzie – uszkodzenie kopuły i uwolnienie zamkniętych w grobowcu radioaktywnych odpadów bezpośrednio do wód oceanu.

Co ciekawe, według amerykańskich naukowców gleba wokół kopuły okazała się bardziej zanieczyszczona, niż jej zawartość, co wykazały badania przeprowadzone w 2013 roku. Operacja oczyszczania Atolu Enewetak i Atolu Bikini przeprowadzona w latach 70. usunęła tylko około 0,8 procent wszystkich odpadów, gleba i woda w lagunie otaczające konstrukcję zawierają obecnie wyższy poziom radioaktywności, niż szczątki samej kopuły. Dlatego według szacunków USA, nawet w przypadku całkowitego zawalenia kopuły składu odpadów radioaktywnych Cactus Dome, dawka promieniowania oddziałująca na miejscową ludność lub środowisko morskie nie powinna ulec znaczącym zmianom. Pomimo zapewnienia USA, że wyciek nie spowodowałby żadnych zmian ze względu na to, jak duże jest skażenie radioaktywne w osadach laguny Enewetak i że lokalny wyciek nie spowodowałby zagrożenia dla mieszkańców okolicznych wysp, nie wiadomo, czy nie wystąpiłaby katastrofa na o wiele większą skalę. W dodatku badanie przeprowadzone na zlecenie ONZ wykazało, że skażenie Atolu Bikini jest 10-krotnie większe, niż po katastrofie w Czarnobylu. Więc wyobraźcie sobie, drogie Dzidki, jaka to musiała być skala skażenia.

Obawy dotyczą przede wszystkim szybkiej reakcji pływów na wysokość wody pod stosem gruzu, z możliwością zanieczyszczenia wody gruntowej radionuklidami. Szczególnym problemem jest to, że w celu zaoszczędzenia kosztów zrezygnowano z pierwotnego planu wyłożenia betonem porowatego krateru dennego. Ponieważ dno krateru składa się z przepuszczalnej gleby, wewnątrz kopuły znajduje się woda morska. Jednak, jak stwierdzono w raporcie Departamentu Energii, uwolnione radionuklidy zostaną bardzo szybko rozcieńczone i nie powinny powodować podwyższonego ryzyka radioaktywnego dla środowiska morskiego w porównaniu z tym, co już zostało zaobserwowane. Wyciek i pęknięcie kopuły może jednak rozproszyć pluton, pierwiastek radioaktywny, który jest również toksycznym metalem ciężkim.

Z kolei badanie z 2016 roku na Atolu Bikini wykazało, że poziomy promieniowania sięgały 639 mrem yr-1 (6,39 mSv/a), znacznie powyżej ustalonego standardu bezpieczeństwa dla zamieszkania. Jednak naukowcy z Uniwersytetu Stanforda zgłosili „obfitość życia morskiego najwyraźniej kwitnącego w kraterze atolu Bikini” w 2017 roku. Widać, że pomimo szkodliwej działalności człowieka, Ziemia pomału regeneruje utracone życie morskie. Jeśli jednak odpady radioaktywne z Runit Dome przedostaną się do oceanu, życie w wodach Wysp Marshalla najprawdopodobniej znowu umrze. Co ciekawe, po testach atomowych i termojądrowych na Atolu Bikini oraz Atolu Enewetak naleziono nawet odpady radioaktywne na dnie Rowu Mariańskiego, które prawdopodobnie zostały tam przeniesione przez prądy morskie.

Pomimo wieloletnich zapewnień USA o niskim ryzyku skażenia wód Oceanu Spokojnego po pęknięciu kopuły grobowca atomowego Cactus Dome, raport śledczy Los Angeles Times z listopada 2019 roku ponownie rozpalił obawy przed pęknięciem kopuły i uwolnieniem materiału radioaktywnego do gleby oraz otaczającej ją wody. Kongres polecił U.S. DOE (United States Departament of Energy) ocenę stanu konstrukcji i opracowanie planu naprawy w pierwszej połowie 2020 r. Raport został opublikowany w czerwcu 2020 roku.

Testy atomowe na Atolu Bikini:
1.https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/nowe-mapy-dna-morskiego-ujawniaja-kratery-po-probach-jadrowych-na-atolu-bikini
2.https://www.history.com/news/nuclear-bomb-tests-bikini-atoll-facts
3.https://nuclearprinceton.princeton.edu/pacific
4.https://ocean.si.edu/holding-tank/technology/nuclear-bombs-coral-reef
5.https://www.bikiniatoll.info/nuclear-testing-at-bikini-atoll/
6.https://marshallislands.llnl.gov/bikini.php
7.https://histmag.org/atomowy-atol-bikini-13086
8.https://www.dtra.mil/Portals/125/Documents/NTPR/newDocs/ANTHReport/1956_DNA_6037F.pdf
9.https://www.thisdayinaviation.com/tag/redwing-cherokee/
10.https://nuclearweaponarchive.org/Usa/Tests/Redwing.html
11.https://www.radiochemistry.org/history/nuke_tests/hardtack1/index.html
12.https://www.dtra.mil/Portals/125/Documents/NTPR/newDocs/15-HARDTACK%20I%20%20-%202021.pdf
13.https://nuclearweaponarchive.org/Usa/Tests/Castle.html
14.https://www.atomicarchive.com/media/photographs/testing/us/castle.html
15.https://www.dtra.mil/Portals/61/Documents/NTPR/1-Fact_Sheets/10-CASTLE%20-%202021.pdf
16.https://www.osti.gov/opennet/manhattan-project-history/Events/1945-present/crossroads.htm
17.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/history/operation-crossroads/
18.https://www.history.navy.mil/browse-by-topic/wars-conflicts-and-operations/cold-war/crossroads.html
19.https://www.atomicarchive.com/history/cold-war/page-2.html
20.https://www.worldatlas.com/articles/bikini-atoll-marshall-islands-site-of-the-first-hydrogen-bomb-test*html
21.https://www.visualcapitalist.com/largest-nuclear-explosions/
22.https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/the-remote-marshall-islands-complicate-us-pacific-policy
23.https://whc.unesco.org/en/list/1339/

Równoważnik trotylowy:
24.https://totalshield.com/blog/how-tnt-equivalent-is-applied-in-blast-containment/

Runit Dome (Cactus Dome):
25.https://www.energy.gov/sites/prod/files/2020/06/f76/DOE-Runit-Dome-Report-to-Congress.pdf
26.https://marshallislands.llnl.gov/ccc/Hamilton_LLNL-TR-648143_final.pdf
27.https://pppp.my/runit-dome.html#
28.https://marshallislands.llnl.gov/runit_visual_survey.php
29.https://nauka.rocks/runit-dome/
30.https://nauka.rocks/kopula-na-pacyfiku/
31.https://www.smartage.pl/cactus-dome-radioaktywny-grobowiec-na-atolu-enewetak/
32.https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/na-wyspach-marshalla-peka-sarkofag-z-odpadami-po-probach-jadrowych-usa
33.https://www.abc.net.au/news/2017-11-28/the-toxic-legacy-of-a-deadly-paradise/9168422
34.https://phys.org/news/2019-05-dome-pacific-nuclear-coffin-leaking.html
35.https://www.iflscience.com/the-nuclear-coffin-on-runit-island-is-still-haunting-the-pacific-67808
36.https://www.whoi.edu/oceanus/feature/putting-the-nuclear-coffin-in-perspective/
37.https://www.artandaustralia.com/online/online/image-not-nothing-concrete-archives/%E2%80%98-story-people-fire%E2%80%99-nuclear-archives-and-marshallese.html
38.https://www.ranker.com/list/runit-dome-nuclear-waste-storage-leaking/nicky-benson
39.https://yle.fi/a/3-10772847
40.https://www.thesun.co.uk/news/10637340/runit-dome-leaking-probe-pacific/
41.https://www.rappler.com/voices/thought-leaders/opinion-nuclear-weapons-tests-dangers-runit-dome/

Skażenie wód po testach jądrowych:
42.https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/na-wyspach-marshalla-peka-sarkofag-z-odpadami-po-probach-jadrowych-usa
43.https://wlaczoszczedzanie.pl/atol-bikini-najwieksza-katastrofa-ekologiczna-wywolana-probnym-wybuchem-jadrowym-na-swiecie/
44.http://dtbbth.blogspot.com/2014/08/atol-bikini-miejsce-skazenia-i-raj-dla.html
45.https://samenews.org/return-to-bikini-atoll-revealing-the-history-of-atomic-testing/
46.https://theconversation.com/75-years-after-nuclear-testing-in-the-pacific-began-the-fallout-continues-to-wreak-havoc-158208
47.https://smoglab.pl/skazenie-atolu-bikini-nawet-dziesieciokrotnie-wieksze-niz-w-czarnobylu-radioaktywny-spadek-po-armii-usa/
48.https://www.science.org/content/article/nuclear-blasts-shed-light-how-animals-recover-annihilation
49.https://www.sciencedaily.com/releases/2019/05/190508113351.htm
50.https://www.atlasobscura.com/articles/70-years-ago-the-us-military-set-off-a-nuke-underwater-and-it-went-very-badly

Film dokumentalny o pękaniu Cactus Dome:
51.https://www.youtube.com/watch?v=autMHvj3exA

Dzidki, zapewne nie raz słyszeliście o przeprowadzanych niegdyś testach jądrowych, których celem było przetestowanie siły wybuchu i efektów tuż po eksplozji w przypadku bomb atomowych oraz znacznie potężniejszych od nich bomb hydrogenowych (zwanych termojądrowymi). Broń jądrowa obejmuje dwie grupy: bombę atomową (opierającą się o reakcję łańcuchową rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków, takich jak uran czy pluton bądź ich mieszanki) oraz bombę hydrogenową (opartą o reakcję termojądrową wodoru będącym lekkim pierwiastkiem, dzięki czemu możliwe jest otrzymanie eksplozji na znacznie większą skalę, niż w przypadku rozszczepienia atomów pierwiastków ciężkich). Założeniem skonstruowania bomb o tak dużej sile eksplozji była możliwość pokonania przeciwnika bez konieczności angażowania licznych armii i dużej ilości sprzętu do długoterminowych walk, skoro relatywnie szybciej znacznie lepsze efekty można było zyskać wykorzystując broń jądrową. Ponieważ zagadnienie broni jądrowej jest bardzo rozległe, a nie ukrywam, że interesuję się tematyką oceanów, dlatego w niniejszej dzidce skupię się głównie na testach wykonywanych na dnie oceanów, na niewielkich wyspach w ich pobliżu, na efektach eksplozji jądrowych i ich wpływ na ocean.

Krótko o początkach broni jądrowej

W 1938 dwaj naukowcy z Niemiec, Otto Hahn i Fritz Strassmann, dokonali rozszczepienia atomu. Nie da się ukryć, że z powodu tego odkrycia Niemcy zaczęły bardzo szybko wykorzystywać to do badań mających na celu zastosowanie militarne (jeszcze przed rozpoczęciem II Wojny Światowej). W 1940 roku Rosja próbowała zdobyć patent, ale Niemcy nie wyraziły zgody. Dopiero obrady od listopada 1942 do marca 1943 zapoczątkowane przez USA pomogły w podjęciu międzynarodowej decyzji, że broń atomowa jest zbyt potężna, aby znajdowała się jedynie w posiadaniu jednego państwa. Po przepchnięciu swoich wniosków, Stany Zjednoczone otrzymały zgodę na rozpoczęcie konstruowania bomb atomowych pomimo posiadania patentu przez Niemcy. Tak rozpoczął się amerykański program atomowy „Manhattan”. Niewiele po rozpoczęciu go nie trzeba było długo czekać, aż radzieccy szpiedzy wykradną projekty i ZSRR rozpoczęło własne prace nad skonstruowaniem bomby atomowej powołany osobiście przez Józefa Stalina. W sierpniu 1943 roku pod kryptonimem „Quadrant” USA zorganizowało konferencję w Quebec, w wyniku której rozpoczęto współpracę z Wielką Brytanią nad bombą atomową (w późniejszych latach Wielka Brytania zacznie samodzielnie prowadzić projekty nad bronią jądrową). W 1942 roku Stany Zjednoczone rozpoczynają operację „Alsos” mającą na celu pozyskanie tajnych planów oraz monitorowanie postępu prac nad niemiecką bronią atomową i innymi badaniami naukowymi – potem tłumaczono, że miało to na celu zapewnienie bezpieczeństwa na skalę międzynarodową. Ponieważ Niemcy nie posiadały rakiety, która miałaby odpowiedni udźwig do przetransportowania broni atomowej, dlatego w 1944 roku zlecono modyfikację pierwszego w historii balistycznego pocisku V2, którą przewodził sam jego konstruktor - Wernher von Braun.

Pierwsze testy bomb atomowych i wodorowych

W końcu w 1945 roku USA skonstruowało pierwszą bombę atomową „Gadget”. W tym samym roku przeprowadzono również pierwszą eksplozję próbną przeprowadzoną w ramach eksperymentu „Trinity”. Bombę atomową zdetonowano na pustyni Alagomordo w Nowym Meksyku. Niewiele potem odbyło się pierwsze użycie bojowe mające na celu zbombardowanie Japonii w celu zmuszenia tego kraju do kapitulacji i rzekomo w celu oszczędzenia amerykańskich żołnierzy, którzy stacjonowali w Japonii na wyspach macierzystych. Wtedy Japonia była uznawana przez aliantów za zbrodniarzy wojennych i agresorów, którzy dopuścili się zwłaszcza ataku na ludność Chin podczas Wojny na Pacyfiku. Dlatego 6 sierpnia 1945 zrzucono pierwszą bombę atomową „Little Boy” na Hiroszimę, zaś 3 dni później bombę atomową „Fat Man” na Nagasaki. Szacuje się, że w 1947 roku USA było już w posiadaniu aż 13 bomb atomowych.

Z kolei eksplozja pierwszej radzieckiej bomby atomowej miała miejsce już 29 sierpnia 1949 roku (podczas gdy USA szacowało, że ZSRR nie będzie w stanie osiągnąć tego wcześniej, niż dopiero w 1950 roku, a i tak amerykańskich wywiad dawał temu niewielkie szanse). Testy pierwszej bomby atomowej ZSRR odbyły się na poligonie w Semipałatyńsku w Kazachstanie. 3 października 1952 roku Wielka Brytania przeprowadziła pierwszy test własnej bomby atomowej skonstruowanej bez pomocy USA, co nie spodobało się Stanom Zjednoczonym.

Pierwszą bombę wodorową na świecie skonstruowały Stany Zjednoczone 31 października 1952 roku, której testy po raz pierwszy miały miejsce 1 listopada tego samego roku. Pomimo szacunków amerykańskiego wywiadu wykonania pierwszej próby bomby termojądrowej przez ZSRR nie wcześniej, niż w 1960 roku, ku zaskoczeniu Amerykanów miała ona miejsce już niecały rok później – 12 sierpnia 1953 roku. Sytuacja robiła się napięta i wymuszała na USA ulepszenie swoich bomb termojądrowych, dlatego już 1 marca 1954 roku miał miejsce pierwszy test bomby trzystopniowej (FFF) na słynnym Atolu Bikini (o którym dalej). Ku zdziwieniu zarówno Amerykanów, jak i Związku Radzieckiego, w 1960 roku Francja przeprowadza swoją pierwszą próbę atomową na Saharze, z kolei w październiku 1964 roku Chiny przeprowadziły swoje pierwsze testy. W międzyczasie ZSRR na polecenie Nikity Chruszczowa skonstruował bombę wodorową o największej sile eksplozji, którą kiedykolwiek zdetonowano – „Tzar” bombę. Testy miały miejsce 30 października 1961 roku na archipelagu Nowa Ziemia. Co ciekawe, ZSRR zakładało 4-krotnie mniejszy promień wybuchu (ale najwidoczniej mocno pomylili się w szacunkach). Zniszczenia były na tyle potężne, że stwierdzono, że bomba o tak silnej eksplozji nie ma użyteczności bojowej ze względu na skalę wywoływanych zniszczeń (o „Tzar” bombie dalej będzie osobny rozdział). Niedługo później w posiadanie broni atomowej weszły również inne państwa: Indie, Pakistan i Korea Północna.

Dla nakreślenia skali wybuchu poszczególnych bomb atomowych i wodorowych oraz wielkości ich grzyba, zamieszczam poniżej filmik, który pokazuje, że i tak żadna bomba nie ma tak dużej skali eksplozji, jaką w stanie jest wytworzyć Ziemia dzięki wybuchającym wulkanom – nawet wybuch wulkanu Tonga na początku 2022 roku (o którym wspomniałam w innej dzidce o podwodnych wulkanach).

Testy atomowe na Atolu Bikini na Oceanie Spokojnym

Pierwsze testy na morzu miały miejsce dopiero w latach 1946-1958 na Atolu Bikini na Wyspach Marshalla w łańcuchu Ralik Chain znajdujących się na Oceanie Spokojnym i obejmującym aż 36 niedużych wysepek. Jako ciekawostkę warto dodać, że nazwa „Bikini” wzięła się od skąpych strojów modelek pozujących w tym rejonie do różnych spotów reklamowych czy kalendarzy z paniami, które najczęściej pozowały w skąpych strojach kąpielowych. Stany Zjednoczone wysiedliły ludność tubylczą zamieszkującą wspomniane wyspy (należące do Republiki Wysp Marshalla będących państwem wasalnym USA), którą przeniesiono na pobliski Atol Rongerik i obiecano, że po skończonych testach będą mogli powrócić do domu (zapewniono ich też, że odegrają ogromną rolę w zaprowadzeniu pokoju na świecie, ale oczywiście zostali oszukani).

Następnie w latach 1946-1958 zdetonowano w tym miejscu aż 23 bomby jądrowe (atomowe i wodorowe). Wyznaczono siedem miejsc testowych do wykonywania zrzutów, które wykonano zarówno na rafie koralowej, jak i w powietrzu oraz na morzu, a nawet wykonano nieudany test z łodzi podwodnej. Łączna wydajność siły wybuchowej liczyła aż 42,2 Mt (megatony) TNT. Decyzja o wyznaczeniu miejsca do tak intensywnych testów wiązała się z zimnowojennym wyścigiem zbrojeń nuklearnych toczonych między USA a ZSRR. Pierwotnie plan wyznaczenia Atolu Bikini na miejsce do testów jądrowych miał pierwotnie trwać od 1946 roku do 1991 roku, ale w wyniku późniejszych komplikacji zaprzestano ich wraz z końcem 1958 roku.

Operacja Crossroads

Pierwszy z testów miał miejsce w 1946 roku i został przeprowadzony pod kryptonimem „Operacja Crossroads”. W ramach operacji zdetonowano dwie bomby atomowe (z planowanych trzech). Pierwszą z nich była bomba „Able”, którą zrzucono w lipcu 1946 roku i zdetonowano na wysokości 160 m nad docelową flotą przeznaczoną do testów. Druga z bomb nazwana „Baker” nie była już zrzucana z powietrza, a umieszczona pod łodzią przeznaczoną do wykonania testów podwodnych, która następnie podpłynęła do floty. Po zdetonowaniu wytworzyła się duża chmura Wilsona, która spowodowała zanieczyszczenie wszystkich statków z floty. Niestety katastrofa ta dosięgnęła również lud Bikińczyków przesiedlonych na pobliski Atol Rongerik, gdyż wniknęła w glebę, zaś sam cez został wchłonięty przez palmy kokosowe i inną roślinność spożywaną przez mieszkańców wysp, wśród których znacząco zwiększyła się umieralność (również wśród niemowląt) i zachorowania na nowotwory niedługo po wspomnianej eksplozji. W atmosferze znalazło się aż 880 tys. kiurów radioaktywnego jodu-131, wywołującego raka tarczycy. Amerykański chemik Glenn T. Seaborg będący przewodniczącym Komisji Energii Atomowej określił drugi z testów „Operacji Crossroads” pierwszą na świecie katastrofą nuklearną. Z tego powodu odwołano test trzeciej bomby atomowej.

Operacja Castle

Następna operacja miała miejsce w 1954 roku i nadano jej kryptonim „Operacja Castle”. To tutaj Stany Zjednoczone zdetonowały 1 marca 1954 roku bombę wodorową „Castle Bravo”, która była ładunkiem wybuchowym zasilanym na suche paliwo. Okazało się jednak, że wyliczenia amerykańskich naukowców były błędne, gdyż przewidywano eksplozję mieszczącą się w przedziale 4-8 Mt TNT, z kolei eksplozja wyniosła aż 15 Mt TNT, co wywołało szok naukowców, gdyż wiele narzędzi pomiarowych i jednostek umieszczonych z dala od planowanego miejsca eksplozji zostało zniszczonych. Promieniotwórcze pyły po tym wybuchu były odnotowane nawet 600 km od miejsca detonacji. Po tym wybuchu Bikińczyków, którym udało się przeżyć „promieniotwórczy śnieg” przesiedlono z Atolu Rongerik na wyspę Kili w celu zapewnienia im bezpieczeństwa, a także USA wypłaciło im odszkodowanie i zapewniło stałą pomoc ze względu na duży uszczerbek na zdrowiu mieszkańców (przed którymi Stany Zjednoczone ukryły, że po wybuchu Castle Bravo oba atole nie nadają się już do zamieszkania, jednak przez wiele lat podtrzymywano wersję, że Bikińczycy pewnego dnia będą mogli powrócić do domu).

Operacja Redwing

Następne testy nuklearne zostały przeprowadzone w 1956 roku  w ramach „Operacji Redwing”, w której brało udział około 10000 personelu wojskowego i ludności cywilnej należących do departamentu obrony oraz AEC (w tym po raz pierwszy zezwolono na uczestnictwo kilkunastu reporterów nie posiadających poświadczenia bezpieczeństwa). Zdetonowano łącznie aż 17 bomb atomowych i wodorowych w okresie od maja do lipca nie tylko na Atolu Bikini, ale też Atolu Enewetak, przy czym wybuchy bomb Lacrosse i Cherokee (była to pierwsza bomba wodorowa zdetonowana w powietrzu) zaobserwowano nawet z pokładu statku dowodzenia Marynarki Wojennej USS Mount McKinley. Na ironię wszystkim bombom podczas trwania tej operacji nadano nazwy indiańskich klanów. Łączna siła wybuchu wynosiła 5 Mt TNT (czyli ok. 21 PJ). Pozostałe bomby to: Zuni, Yuma, Erie, Seminole, Blackfoot, Flathead, Kickapoo, Osage, Inca, Dakota, Mohawk, Apache, Navajo, Huron i Tewa. Detonacji dokonano z barek na powierzchni morza, na suchej powierzchni, swobodnym zrzutem z powietrza oraz z wieży.

W 1958 roku miejsce miały już ostatnie testy jądrowe, które nosiły kryptonim „Operacja Hardtack I”. Zostały przeprowadzone na Atolu Bikini i innych atolach na Wyspach Marshalla przeznaczonych na poligon atomowy Pacyfiku i w okresie od kwietnia do sierpnia wykonano na nich wszystkich serię łącznie 35 testów atomowych, w których brało udział łącznie 19100 osób (personelu wojskowego i ludności cywilnej). Ich łączna wartość eksplozji wynosiła 9.3 Mt TNT (czyli ok. 39 PJ). Obejmowały one zrzuty z powietrza, wybuchy z pokładu balonu, rakiet wysokościowych, na suchej powierzchni oraz eksplozje podwodne. Bomby, które testowano w górnych warstwach atmosfery i na orbicie okołoziemskiej to: Yucca, Teak i Orange. Z kolei na powierzchni lądu przeprowadzono testy bomb: Cactus, Koa, Quince i Fig. Testy z barek na powierzchni morza obejmowały bomby: Fir, Butternut, Holly, Nutmeg, Yellowwood, Magnolia, Tobacco, Sycamore, Maple, Aspen, Walnut, Linden, Redwood, Elder, Oak, Hickory, Sequoia, Cedar, Dogwood, Poplar, Scaevola, Pisonia, Juniper, Pine i Olive.

Pod wodą przeprowadzono z kolei detonacje Wahoo i Umbrella, przy czym obie zakończyły się niepowodzeniem i dużym skażeniem wód oraz śmiercią niezliczonych osobników zwierząt oraz znaczącym uszkodzeniem i zanieczyszczeniem raf koralowych. Podwodne wybuchy jądrowe powodują mniejszy opad z powodu absorpcji materiału radioaktywnego w wodzie i odparowanych kropelek. Stwierdzono, że bezpośrednie promieniowanie gamma było bardzo niskie, ale podstawowy skok okazał się wysoce radioaktywny, gdy przechodził przez urządzenia pomiarowe. Mniejsze stężenia promieniowania następowały falami naśladującymi początkowy wzrost bazowy. Stwierdzono, że prawie cała aktywność promieniowania w polu swobodnym zanika po piętnastu minutach, umożliwiając powrót do normalnej pracy.

W 1960 roku Amerykanie doszli do wniosku, że tereny Atolu Bikini i innych wysp, na których przeprowadzano testy atomowe są już wolne od skażeń. Pierwsze rodziny wprowadziły się tam jednak dopiero w 1979 roku, po czym były zmuszone opuścić to miejsce, gdyż zaczęło się to odbijać dość szybko na ich zdrowiu z powodu nadal utrzymującego się skażenia. Z tego powodu Atol Bikini w dalszym ciągu jest niezamieszkany i w 2010 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Rosja - Poligon w Kazachstanie i Nowa Ziemia

Jeśli chodzi o Rosję, to tutaj trzeba przyznać, że przeprowadzała ona raczej głównie testy na suchej powierzchni, napowietrzne oraz z wieży, dlatego temat nakreślę dosyć krótko – jedynie ze względu na duże znaczenie historyczne. W Kazachstanie na poligonie w Semipałatyńsku ZSRR 29 sierpnia 1949 roku zdetonowało pierwszy ładunek atomowy RDS-1, który był bombą plutonową stanowiącą wierną kopię amerykańskiej bomby atomowej "Fat Man". Następnie przeprowadzono w tym miejscu serię testów od 1 do 3 listopada 1958. 26 lutego 1951 roku podjęto decyzję o rozpoczęciu pracy nad testami bomb wodorowych. Pierwszy z nich o mocy 400 Kt (kiloton) TNT został zdetonowany w Semipałatyńsku 12 sierpnia 1953 roku z wieży, zaś z reakcji fuzji jądrowej pochodziło od 15 do 20% energii eksplozji. Pierwszy dwustopniowy ładunek termojądrowy ZSRR o szacunkowej mocy ok. 3 Mt TNT zdetonowano 22 listopada 1955 roku i został dostarczony na poligon przy pomocy bombowca Tu-16 bomba RDS-37, ale jego siła została zredukowana o połowę ze względu na panujące warunki w jednakże siła zaplanowanej eksplozji została uprzednio zredukowana o połowę z uwagi na warunki panujące w Semipałatyńsku, stąd też rzeczywista moc nie przekraczała 1,6 Mt TNT.

Pomimo zakazów przeprowadzania testów atomowych, naruszenia ze strony Francji spowodowały, że zarówno ZSRR, jak i USA postanowiły wznowić swoje testy od 20 sierpnia 1961 roku. To właśnie w tym okresie Związek Radziecki przeprowadził w zaledwie 2 miesiące rekordową liczbę testów bomb atomowych (bo aż 59 operacji). Przeprowadził również swój słynny napowietrzny test słynnej bomby wodorowej „Tzar”, która osiągnęła niespotykaną dotąd moc liczącą 58 Mt TNT. Nie było większego wybuchu w historii testów atomowych osiągniętych przez człowieka. Co ciekawe, bomba „Tzar” według szacunków radzieckich naukowców powinna mieć 4-krotnie mniejszą moc eksplozji. Ze względu na możliwość zniszczeń na niespotykaną dotąd skalę, ZSRR zadecydowało, że bomba „Tzar” ma niską przydatność bojową pod względem zajmowania i wykorzystania zasobów znajdujących się na podbijanych terenach, dlatego obecnie używana jest jako straszak. Ostatni test jądrowy Rosja przeprowadziła w 1990 roku na archipelagu Nowa Ziemia na Oceanie Arktycznym, gdzie w tunelu zdetonowano ładunek jądrowy o mocy zaledwie 70 Kt. W 1991 roku Rosja zamknęła poligon w Semipałatyńsku.

Francja i poligony Mururoa i Fangataufa na Pacyfiku

Również Francja miała negatywny wpływ przez testy jądrowe przeprowadzane w latach 1966-1996 na Pacyfiku na poligonach Mururoa i Fangataufa (46 eksplozji z sumy 193 detonacji przeprowadzonych przez ten kraj na wodach Oceanu Spokojnego na wyspach Polinezji Francuskiej w okolicach Australii), które negatywnie wpłynęły na zdrowie ok. 110000 mieszkańców tamtejszych wysp, a także spowodowały znaczne skażenie wód, gdyż Francja przeprowadzała głównie testy pod wodą, co podobnie, jak w Atolu Bikini spowodowało skażenie wód i powstanie kraterów wykrytych po zobrazowaniu dna morskiego. Rejony wspomnianych poligonów nie nadają się do zamieszkania, zaś rosnące tam rośliny oraz gleby mogą w dalszym ciągu być skażone.

Wielka Brytania i Montebello u wybrzeży Australii

Wielka Brytania przeprowadziła najpierw testy atomowe w ramach „Operacji Totem” w 1953 roku na terenie Australii Południowej, zaś w tym samym miejscu w 1556 roku „Operację Buffalo”. Następnie serię dwóch testów nuklearnych w warunkach atmosferycznych w ramach „Operacji Mosaic” w maju i czerwcu 1956 roku na archipelagu Montebello. Największą moc osiągnięto podczas „Operacji Buffalo”, w której zdetonowano ładunek jądrowy o rzeczywistej mocy 90 Kt TNT, co nadal jest największą mocą prób testowych, które osiągnięto kiedykolwiek na terytorium Australii.

Korea Północna i testy broni atomowej na Morzu Japońskim

Zacznijmy od tego, że o Korei Północnej i jej testach jądrowych niewiele wiadomo ze względu na brak dostępu do wielu danych. Pierwsza próba atomowa została przez ten kraj przeprowadzona dopiero 9 października 2006 roku, a moc wybuchu osiągnęła zaledwie 0,55 Kt TNT, przez co naukowcy inspekcji ONZ do spraw broni masowej zagłady pod kierownictwem Hansa Blixa wydali opinię, że próba ta prawdopodobnie nie powiodła się ze względu na niewielką moc eksplozji. Kolejna została przeprowadzona 25 maja 2009 roku pod ziemią, a jej moc wybuchu została oceniona przez specjalistów ONZ na ok. 20 Kt TNT. Trzecia próba atomowa została przeprowadzona dnia 11 lutego 2013 roku, zaś jej siłę oceniono na ok. 6-7 Kt TNT. Ostatnie dwie przeprowadzono w 2016 roku, przy czym najsilniejszą ze wszystkich pięciu osiągnęła moc 10 Kt TNT, zaś władze Japonii potwierdziły odnotowanie na poligonie atomowym na północnym wschodzie od Korei Północnej wstrząsy o sile 5,3 stopni Richtera. Więcej informacji nie uzyskano.

Spekulacje testu nuklearnego Izraela/RPA na Oceanie Indyjskim

Nie ma takiego państwa, jak Izrael, tak samo, jak rzekomo nie było żadnych testów nuklearnych na Oceanie Indyjskim, to tylko spekulacje… A tak już całkiem na poważnie, to zarówno Izrael, jak i RPA zbudowały arsenały nuklearne i podejrzewa się, że prowadziły współpracę w badaniach nad bronią jądrową. RPA pozbyła się posiadanych bomb atomowych po upadku apartheidu, co mogło spowodować podjęcie współpracy z Izraelem. Chociaż żaden z krajów nie przyznaje się do przeprowadzania testów jądrowych, amerykański satelita zaobserwował rozbłysk nad Oceanem Indyjskim dnia 22 września 1979 roku, przez co podejrzewa się, że mógł być on próbą jądrową przeprowadzoną przez obydwa kraje lub jeden z nich. Nie zebrano jednak innych dowodów w tej sprawie, a szczegóły zdarzenia zostały utajone przez USA. Do opinii publicznej podano potem, że równie dobrze mógł to być meteoryt, który wybuchł w atmosferze.

Wpływ testów atomowych i termojądrowych na ekosystem oceanów

Warto tutaj wspomnieć o wpływie testów na Atolu Bikini na ocean. Poza skażeniem wód cezem i innymi odpadami radioaktywnymi, które zostały wchłonięte przez roślinność znajdującą się na Wyspach Marshalla (nie tylko na Atolu Bikini) po testach jądrowych pozostały ogromne kratery, zaś wiele statków floty spoczywa nadal na dnie Oceanu Spokojnego w tych okolicach. Skażenie jest tak duże, że nawet po 75 latach wyspy nadal nie nadają się do zamieszkania. Zginęła duża liczba podwodnej fauny wraz z całymi rafami koralowymi, a z niektórych pozostały tylko szczątkowe ilości. Również z zatopionych statków ulotniło się paliwo napędowe, które zanieczyściło tamtejsze wody powodując skażenie i śmierć fauny.

Pierwsza podwodna eksplozja bomby „Baker” miała 274 m średnicy i wysokość aż 2,5 km pomimo zdetonowania jej pod wodą. Krater po podwodnym wybuchu nie był widoczny gołym okiem, mimo tego, że w ciągu kilku sekund ponad dwa miliony ton wody, piasku i startych na proch koralowców wystrzeliło w powietrze. Dopiero po latach wykonując skanowanie sonarem w około 20000 punktów w okolicy Atolu Bikini, okazało się, że krater jest bardzo dobrze widoczny wraz ze specyficznymi wgłębieniami przypominającymi zmarszczki, a pomimo upływu czasu, dno morskie nie zostało wygładzone w miejscach podwodnych detonacji. Tak samo wybuch bomby „Castle Bravo” pozostał podwodny krater o średnicy około 1400 metrów i głębokości około 25 do 30 metrów.

Kolejnym martwiącym sygnałem jest pękający sarkofag na wyspie Runit w Atolu Bikini, do którego składowano odpady radioaktywne po przeprowadzanych testach.  Na podstawie kontroli i badań przeprowadzanych w 2013 roku wywnioskowano, że największe składowisko odpadów radioaktywnych na świecie zaczyna pękać, a ze względu na niedaleką odległość od laguny, odpady radioaktywne bardzo szybko mogą przedostać się do wody, zaś takie ilości mogą spowodować skażenie Oceanu Spokojnego na dosyć dużą skalę. Jednak naukowcy nie są w stanie określić, jak duża powierzchnia oceanu ulegnie skażeniu i w jakim stopniu wpłynie to na cały ekosystem w wodach oceanicznych, a także, jak bardzo może rozprzestrzenić się skażenie wód.

Pomimo zapewnienia USA w 2013 roku, że wyciek nie spowodowałby żadnych zmian ze względu na to, jak duże jest skażenie radioaktywne w osadach laguny Enewetak i że lokalny wyciek nie spowodowałby zagrożenia dla mieszkańców okolicznych wysp, nie wiadomo, czy nie wystąpiłaby katastrofa na o wiele większą skalę. W dodatku badanie przeprowadzone na zlecenie ONZ wykazało, że skażenie Atolu Bikini jest 10-krotnie większe, niż po katastrofie w Czarnobylu. Więc wyobraźcie sobie, drogie Dzidki, jaka to musiała być skala skażenia.

Z kolei badanie z 2016 roku na Atolu Bikini wykazało, że poziomy promieniowania sięgały 639 mrem yr-1 (6,39 mSv/a), znacznie powyżej ustalonego standardu bezpieczeństwa dla zamieszkania. Jednak naukowcy z Uniwersytetu Stanforda zgłosili „obfitość życia morskiego najwyraźniej kwitnącego w kraterze atolu Bikini” w 2017 roku. Widać, że pomimo szkodliwej działalności człowieka, Ziemia pomału regeneruje utracone życie morskie. Jeśli jednak z sarkofagu przedostaną się do oceanu odpady radioaktywne, życie w wodach Atolu Bikini najprawdopodobniej znowu umrze. Znaleziono nawet ślady skażenia po testach jądrowych na dnie Rowu Mariańskiego, a także została skażona wspomniana przeze mnie wcześniej duża część Polinezji Francuskiej (w bardzo podobny sposób do Atolu Bikini, tylko na znacznie mniejszą skalę), a także Morze Japońskie (po nieznacznych testach Korei Północnej).

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

Bomby atomowe i termojądrowe:
1.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-map.html
2.https://www.atomicarchive.com/almanac/test-sites/testing-chronology.html
3.https://www.un.org/en/observances/end-nuclear-tests-day/history
4.https://histmag.org/Bomba-atomowa-przyszla-na-swiat-8276
5.https://historia.uwazamrze.pl/artykul/1149652/cwiczenia-z-apokalipsy
6.https://disarmament.blogs.pace.edu/nuclear-test-archive/
7.https://ehss.energy.gov/ohre/roadmap/achre/chap10_2.html
8.https://dzieje.pl/aktualnosci/trinity-pierwszy-test-broni-atomowej
9.https://www.britannica.com/technology/nuclear-weapon/The-spread-of-nuclear-weapons

Hiroshima i Nagasaki:
10.https://warhist.pl/artykul/zrzucenie-bomb-atomowych-na-hiroshime-i-nagasaki/

Testy atomowe na Atolu Bikini:
11.https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/nowe-mapy-dna-morskiego-ujawniaja-kratery-po-probach-jadrowych-na-atolu-bikini
12.https://www.history.com/news/nuclear-bomb-tests-bikini-atoll-facts
13.https://nuclearprinceton.princeton.edu/pacific
14.https://ocean.si.edu/holding-tank/technology/nuclear-bombs-coral-reef
15.https://www.bikiniatoll.info/nuclear-testing-at-bikini-atoll/
16.https://histmag.org/atomowy-atol-bikini-13086
17.https://www.dtra.mil/Portals/125/Documents/NTPR/newDocs/ANTHReport/1956_DNA_6037F.pdf
18.https://www.thisdayinaviation.com/tag/redwing-cherokee/
19.https://nuclearweaponarchive.org/Usa/Tests/Redwing.html
20.https://histmag.org/atomowy-atol-bikini-13086
21.https://www.radiochemistry.org/history/nuke_tests/hardtack1/index.html
22.https://www.dtra.mil/Portals/125/Documents/NTPR/newDocs/15-HARDTACK%20I%20%20-%202021.pdf
23.https://nuclearweaponarchive.org/Usa/Tests/Castle.html
24.https://www.atomicarchive.com/media/photographs/testing/us/castle.html
25.https://www.dtra.mil/Portals/61/Documents/NTPR/1-Fact_Sheets/10-CASTLE%20-%202021.pdf
26.https://www.osti.gov/opennet/manhattan-project-history/Events/1945-present/crossroads.htm
27.https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/history/operation-crossroads/
28.https://www.history.navy.mil/browse-by-topic/wars-conflicts-and-operations/cold-war/crossroads.html
29.https://www.atomicarchive.com/history/cold-war/page-2.html

Testy atomowe Francji:
30.https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C89294%2Cnaukowcy-francuskie-testy-nuklearne-zaszkodzily-wiekszej-grupie-ludzi-niz
31.https://gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/8217307,testy-jadrowe-polinezja-francuska.html
32.https://www.national-geographic.pl/artykul/testy-atomowe-francji-zatruly-niemal-wszystkich-mieszkancow-polinezji-wyniki-sledztwa

Testy atomowe Rosji:
33.https://mil.in.ua/pl/news/rosja-przygotowuje-testy-torpedy-atomowej-posejdon/
34.https://www.slademwierzb.pl/blog/atomowy-kazachstan-poligon-bylego-zsrr-mapa/
35.https://histmag.org/niebezpieczna-wyobraznia-piec-najbardziej-absurdalnych-pomyslow-zimnej-wojny-13553
36.https://histmag.org/Car-bomba-atomowy-Czar-Nowej-Ziemi-7247

Korea Północna:

37.https://www.britannica.com/place/North-Korea/Relations-with-the-South

Skażenie wód po testach jądrowych:

38.https://dzienniknaukowy.pl/czlowiek/na-wyspach-marshalla-peka-sarkofag-z-odpadami-po-probach-jadrowych-usa
39.https://wlaczoszczedzanie.pl/atol-bikini-najwieksza-katastrofa-ekologiczna-wywolana-probnym-wybuchem-jadrowym-na-swiecie/
40.https://theconversation.com/75-years-after-nuclear-testing-in-the-pacific-began-the-fallout-continues-to-wreak-havoc-158208
41.https://smoglab.pl/skazenie-atolu-bikini-nawet-dziesieciokrotnie-wieksze-niz-w-czarnobylu-radioaktywny-spadek-po-armii-usa/
42.https://www.science.org/content/article/nuclear-blasts-shed-light-how-animals-recover-annihilation
43.https://www.sciencedaily.com/releases/2019/05/190508113351.htm
44.https://www.atlasobscura.com/articles/70-years-ago-the-us-military-set-off-a-nuke-underwater-and-it-went-very-badly

"Zdobywca" Dicka Powella z 1956 roku to film, nad którym krąży klątwa. Aż 91 osób ekipy filmowej zachorowało na raka. 46 zmarło z powodu nowotworu, w tym znani aktorzy John Wayne, Susan Hayward, Pedro Armendáriz, Agnes Moorehead i sam reżyser. Plan filmu był radioaktywny, do scenografii zużyto 60 ton skażonej ziemi z Utah.